‘Sustainability is een containerbegrip dat al langere tijd wordt gebruikt binnen de drug discovery’, begint Bart De Spiegeleer, hoogleraar Farmaceutische Wetenschappen aan de Universiteit Gent. ‘Maar wat betekent het nu écht? We voelden ons genoodzaakt dat te definiëren.’ Dat is volgens hem hard nodig, want door de groeiende en ouder wordende bevolking zal het gebruik van geneesmiddelen toenemen. En dat zal weer gevolgen hebben op het milieu én onze gezondheid.

De Spiegeleer spreekt namens een consortium van onderzoekers van de Universiteit Gent, Rijksuniversiteit Groningen, Université de Lille, Gdański Uniwersytet Medyczny en de Uppsala Universitet. De publicatie Sustainble Drug Discovery in Medicine in Drug Discovery in Medicine in Drug Discovery heeft al flink wat stof doen opwaaien in de farmaceutische wereld; dat is geen wonder, want de groep stelt behoorlijk wat zaken aan de kaak.

Afslanken en vergroenen

Het begint al bij het vaststellen van de ecologische en milieu-impact van een medicijn. ‘Nu komt ongeveer 80% van de humane geneesmiddelen vroeg of laat in het milieu terecht’, zegt De Spiegeleer. ‘Dat kan worden voorkomen door al veel eerder de environmental risk assessment te doen. Nu hoeft dat pas bij de vergunningsaanvraag en zelfs dan is het nog vrijblijvend. Soms kan het beter zijn een structuur te kiezen tijdens de vroege drug discovery-fase die iets minder hoog scoort op affiniteit of selectiviteit, maar wel biodegradeerbaar is.’

De Rijkuniversiteit Groningen tekende al in 2019 een convenant samen met twintig andere partijen in Nederland om medicijnresten in water terug te dringen. ‘Je kunt dan denken aan technologische oplossingen bij waterzuiveringsbedrijven of aan het rationaliseren van medicatiegebruik’, vertelt Eelko Hak, hoogleraar klinische farmaco-epidemiologie aan de RUG en mede-ondertekenaar van de brandbrief. Helaas betreffen beide methodes volgens Hak end-of-pipe-oplossingen. ‘Belangrijker is om de ontdekking en ontwikkeling van geneesmiddelen groener te maken. Dit proces is langzaam ingezet, maar kennis op dit gebied is nog te veel verspreid.’

‘80% van de humane geneesmiddelen komt vroeg of laat in het milieu terecht’

Bart De Spiegeleer

Toegang tot geneesmiddelen

Een delicate kwestie die de wetenschappers in de brandbrief noemen is die van de kritische medische noden. Een ernstige en in arme landen wijdverspreide ziekte als dengue is zwaar onderbelicht, stelt De Spiegeleer. ‘We moeten vaststellen: wie bepaalt het prioriteren en op basis van welke informatie?’

Een van de stellingen in de brandbrief luidt: ‘Sociale rechtvaardigheid wordt vertaald in gelijke toegang tot geneesmiddelen’. Dit leverde het commentaar op dat de groep tegen patenten op medicijnen zou zijn, maar dat is volgens De Spiegeleer niet zo. ‘De bescherming van intellectueel eigendom is ook belangrijk. Wij pleiten wel voor het onderzoeken van de voor- en nadelen van de huidige systemen.’

Een ander belangrijk punt in de publicatie is het onderstrepen van het belang van het onderzoek naar de oorzaak van ziektes. ‘In plaats van symptoombestrijding, bestrijd je liever het onderliggende ziektemechanisme. Dat scheelt onnodig medicijngebruik’, zegt De Spiegeleer. Datzelfde geldt voor precision medicine. ‘Op basis van biomerkers kunnen we beter definiëren wie baat gaat hebben bij een therapie en wie niet.’

‘Kennis op gebied duurzame geneesmiddelontwikkeling is te veel verspreid’

Eelko Hak

Masteropleiding

Ten slotte dienen ook de risico- en beslissingsmodellen onder de loep te worden genomen, bepleiten de onderzoekers. ‘Soms beslissen bedrijven te veel op basis van een onderbuikgevoel of een molecuul doorgaat naar de volgende fase’, meent De Spiegeleer. ‘Elk farmaceutisch bedrijf kent wel missers hierin. Maar er geldt: hoe rapper een slecht project wordt afgevoerd, hoe beter voor de duurzaamheid. Een universeel toepasbaar en wetenschappelijk onderbouwd model met standaarden zou daarbij kunnen helpen.’

Alleen maar erover schrijven lost geen problemen op, en dus hebben de betrokken partijen ook een plan van aanpak. Een van de onderdelen is het opzetten van een internationale masteropleiding sustainable drug discovery. Hak ligt toe: ‘Het programma moet onderzoekers gaan opleiden met een geïntegreerd cursusaanbod, waarbij alle aspecten rondom het groener maken van geneesmiddelonderzoek aan bod komen; van de ontdekking tot het personaliseren van het gebruik.’

De Spiegeleer vult aan: ‘We hebben er geloof in dat dat op termijn zeker de bewustwording van verduurzaming binnen dit veld zal vergroten.’