De Zwarte Dood werd mogelijk verspreid door mensenvlooien en mensenluizen. Als dat klopt hebben ratten eeuwenlang ten onrechte de schuld gekregen, suggereert een Nederlands/Noorse publicatie in PNAS.

Een puntje is wel dat nog nooit keihard is aangetoond dat menselijke parasieten rechtstreeks mensen kunnen besmetten met de pestbacil Yersinia pestis. Het omgekeerde, dus van mens op parasiet, is wél bewezen.

Van twee andere besmettingsroutes staat het bestaan vast: via ratten, in samenwerking met hun eigen rattenvlooien (dan krijg je builenpest) en via aerosolen van besmette waterdruppeltjes (met longpest als gevolg). Als er tegenwoordig nog ergens pest uitbreekt komt het vrijwel altijd door ratten. En iedereen neemt vrijwel automatisch aan dat de vorige pandemie, die begon met de beruchte Zwarte Dood in de 14e eeuw en op een lager pitje nog zo’n 500 jaar voortwoekerde, eveneens het werk was van ratten.

Maar de Nederlandse postdoc Boris Schmid en collega’s van de universiteit van Oslo presenteren nu een wiskundig model dat de hypothetische verspreiding via mensenvlooien (Pulex irritans) en kleerluizen (Pediculus humanus humanus) vangt in zeven differentiaalvergelijkingen. Voor de rattenroute zijn tien dv’s nodig, voor het elkaar aerosolen in het gezicht hoesten slechts drie.

Met die differentiaalvergelijkingen kun je voorspellen hoe snel de pest om zich heen grijpt en hoeveel slachtoffers er na X dagen zijn gevallen. Leg je die voorspellingen naast oude kronieken met verslagen van pestepidemieën, dan blijkt verspreiding via menselijke parasieten in zeven van de negen gevallen de cijfers het beste te verklaren. Via ratten zou het nooit zo snel zijn gegaan, en via aerosolen ook niet.

Alleen bij de twee meest recente epidemieën, in Moskou in 1772 en op Malta in 1813, klopt er iets niet. Daar zaten twee pieken in het sterftecijfer, en het Noorse model komt nooit verder dan één.

De vraag is nu of kleerluizen écht de pest kunnen verspreiden of dat de cijfers uit die oude kronieken onbetrouwbaar zijn.

bron: PNAS