De aanmaak van cholesterol activeert via-via het aangeboren immuunsysteem. En dus kun je wellicht met statines dat systeem afremmen wanner het overactief is, melden de Nijmeegse onderzoekers Siroon Bekkering en Mihai Netea in het tijdschrift Cell.

Die cholesterolsynthese begint bij acetyl-CoA en omvat meer dan twintig stappen. Ergens helemaal in het begin van die keten wordt mevalonaat (het anion van mevalonzuur, zie de afbeelding) gevormd als tussenproduct, en dát lijkt de link te zijn. Het cholesterol zelf doet er niet toe, althans niet rechtstreeks.

Dat mevalonaat iljkt een epigenetisch effect te hebben op witte bloedcellen, zogeheten monocyten, waardoor die meer cytokines gaan aanmaken en sneller in de aanval gaan wanneer ze een willekeurige indringer tegenkomen. Dat laatste verschijnsel staat bekend als ‘getrainde immuniteit’. Netea ontdekte een paar jaar geleden dat zoiets bestaat, en weerlegde daarmee de aloude wijsheid dat het aangeboren gedeelte van het immuunsysteem helemaal niets kan aanleren.

Statines worden verkocht als goedkope cholesterolremmers maar ze grijpen helemaal in het begin van het productieproces in, zodat ook geen mevalonaat meer wordt gevormd. Inderdaad blijken ze dus het aangeboren immuunsysteem te kunnen afremmen.

Dat lijkt vooral interessant voor patiënten met hyper-IgD syndroom (HIDS), die periodiek last hebben van spontane ontstekingsreacties. Dat blijkt nu te komen door een gebrek aan mevalonaatkinase, het enzym dat de volgende stap van de cholesterolsynthese in gang zet. Bij deze patiënten hoopt zich dus mevalonaat op, en dat blijkt hun aangeboren immuunsysteem permanent in een hyperactieve toestand te brengen. Of je dit daadwerkelijk kunt behandelen met statines, moet overigens nog worden uitgezocht.

Twee andere publicaties die in hetzelfde nummer van Cell verschenen, met Netea als co-auteur, maken duidelijk dat er meer aan de hand moet zijn. De ene laat zien dat je bij muizen wel degelijk het aangeboren immuunsysteem kunt trainen door ze cholesterol te voeren als onderdeel van een ongezond Westers dieet. Daarbij worden óók de voorlopercellen in het beenmerg geactiveerd die de eigenlijke immuuncellen moeten aanleveren, met als gevolg dat het effect weken naijlt.

De derde publicatie bevestigt dat die activering van voorlopercellen een essentieel onderdeel is van de training, en suggereert dat het inderdaad iets met de cholesterolsynthese via mevalonaat heeft te maken.

Het plaatje is nog verre van compleet. De grote vraag is waaróm mevalonaat dit effect heeft: zit er een nuttig regelmechanisme achter of is het gewoon een evolutionair ongelukje?

bron: Cell, UMC St. Radboud