‘Chemici zijn de grote uitdagingen uit de weg gegaan’, zegt Jim Feast. De president van de Royal Society of Chemistry pleit voor een betere dialoog, zowel met de maatschappij als onderling.

“Ik ben een optimist”, zegt Jim Feast (69). Als emeritus hoogleraar met een aanstelling in Eindhoven en voorzitter van de Royal Society of Chemistry (RSC) heeft Feast dan ook niet zoveel om over te klagen. De Engelse zustervereniging van de KNCV heeft 43.000 leden en door de eigen tijdschriften een budget van bijna 50 miljoen euro per jaar. Volgens Feast is communicatie essentieel voor het succes van de RSC. De verbetering van de communicatie binnen de vereniging en met de maatschappij is dan ook een speerpunt in zijn beleid.

Scheikunde was niet de eerste keuze voor de student Feast. Zijn liefde lag bij de wiskunde. De beroemde natuurkundige Rudolf Peierls suggereerde Feast dat

zijn talenten wellicht op een ander terrein lagen. Gezien zijn cv is dat pure winst

geweest voor de chemie.

In polymeerkringen zullen mensen bekend zijn met de Durham-route om het geleidende polyacetyleen te maken. Hoe is die tot stand gekomen?

“Zoals zoveel dingen, per ongeluk. Wij werkten aan ROMP, ring-opening metathese polymerisatie. Je gaat hierbij uit van een gebrugde zesring met twee dubbele banden. Die opent zich tot een geconjugeerd polymeer. Wij probeerden de ringspanning in de benzeenring op te schroeven, zodat die zou openspringen in een ROMP-reactie. Het inbouwen van fluorgroepen zorgde voor een monomeer dat oplosbaar was, en vervolgens kon polymeriseren tot polyacetyleen door de temperatuur te verhogen. Toen we eenmaal wisten hoe we het moesten maken, zijn we nog twee jaar bezig geweest om mooie films te krijgen.

Het verschil tussen onze en de klassieke films is dat de oude route je een film geeft waaraan je verder niks meer kunt doen. De polymeerfilm is immers onoplosbaar. Wij konden de mono­meren oriënteren in de film, om daarna de polymerisatie uit te voeren en zo de dichtheid te verdrievoudigen. Wij hadden veel meer controle.

BP wilde op dat moment in de geleidende polymeren stappen. Dat werd een groot publiek-privaat project met de fysici van de Universiteit van Oxford, waarbij wij de synthese deden. De wetenschap was goed, maar de timing niet. De resultaten waren interessanter voor de elektronicaindustrie dan voor BP. Daarna kwamen er betere materialen, onder meer van Philips, op de markt. Polyacetyleen heeft het nadeel bijzonder gevoelig voor lucht te zijn. BP heeft er in ieder geval geen stuiver winst mee behaald, helaas.”

De website meldt dat recent onderzoek zich richt op ‘biomaterialen voor urologische toepassingen’. Wat houdt dat in?

“Op het moment worden bio-materialen vooral gebruikt voor de vervanging van gewrichten. Heupvervangingen, bestaande uit roestvast staal met hogedichtheidpolyetheen, zijn nu standaard. Ik heb nog niet gehoord dat een elleboog is te vervangen, maar knieën, schouders, knokkels et cetera wel.

Ik was aanwezig op een town meeting, daar leggen mensen met verschillende achtergronden hun wetenschappelijke problemen op tafel. Ik sprak een uroloog, met wie ik nu samenwerk. Hij vertelde over incontinentie. Dat probleem kost de gezondheidszorg in Engeland alleen al 500 miljoen pond per jaar. Maar het is een beetje een taboeonderwerp, ten onrechte wat mij betreft.

Klassiek wordt een katheter via de urinebuis ingebracht. Als de urine stijgt boven het niveau van de katheter in de blaas, dan wordt die afgevoerd en opgevangen. Een probleem is dat er dus continu warme urine in de blaas aanwezig is. Dit vergroot de kans op bacteriële infecties, waarbij ureum wordt omgezet in ammoniak. De bijbehorende daling in de pH zorgt voor neerslag van calcium- en magnesiumzouten, die vervolgens de katheter verstoppen. Ik probeer materialen te ontwikkelen die de migratie van de bacteriën door de katheter tegenhouden. We hebben het probleem nog niet opgelost.”

Is dit de richting die de chemie opgaat? Dienstenleverancier voor de levens­wetenschappen?

“De manier waarop we naar onszelf als mens kijken is het meest ingrijpend beïnvloed door Charles Darwin. Fysici hebben natuurlijk een aantal bijna absolute wetten neergezet. De kinetische gastheorie van Maxwell bijvoorbeeld geeft een prachtbeschrijving waardoor je je kunt laten overtuigen. Maar de kunst van het maken van moleculen zie ik als hoeksteen van de wetenschap.

Synthese is helaas in verval aan het raken in Europa. Dat zal ons nog gaan opbreken. Er zijn zoveel terreinen waarop de vooruitgang stokt omdat er onvoldoende progressie is in het vinden en produceren van nieuwe materialen. Dat is écht noodzakelijk willen we onze planeet beschermen. Duurzaamheid bestaat niet zonder chemische synthese. Het merendeel van de mensen op aarde heeft geen schoon drinkwater, onvoldoende te eten, geen dak boven het hoofd, slechte medische zorg en beschikt niet over energie om er wat aan te veranderen. Dit zijn oplosbare problemen, daar ben ik van overtuigd.”

Pakken chemici die wereldwijde uitdagingen aan?

“Nee, chemici zijn de grote uitdagingen uit de weg gegaan de afgelopen jaren. Als je kijkt naar de natuurkunde en de manier waarop de hele onderzoeksgemeenschap zich heeft gestort op het ontwikkelen en testen van het standaardmodel, dan kan de chemie daar veel van leren. Het CERN is het resultaat van een gigantische gemeenschappelijke inspanning. Dat heeft een enorme impact. Chemici lukt het niet om zoveel mensen bij elkaar te krijgen om een groot wetenschappelijk vraagstuk te kraken. Chemici oriënteren zich toch heel lokaal. Het is goed dat de EU grote internationale samenwerkingsverbanden promoot. Chemici zijn van nature solisten, en erg bang dat iemand anders er met hun idee vandoor gaat. De grote problemen vragen om heel multidisciplinaire, open onderzoeksverbanden. De wetenschappers moeten zelf de onderzoeksagenda bepalen.”

Zou het kwaad kunnen als de chemici meer de dialoog met de maatschappij aangaan?

“Daar is de Royal Society of Chemistry druk mee bezig. Mijn voorganger Simon Campbell, de man die bij Pfizer het Viagra-onderzoek startte, heeft een mediagroep opgezet. Daarbinnen reageren we op zaken die in het nieuws zijn en op een of andere manier de chemie en chemische industrie raken. Recentelijk hebben we bijvoorbeeld een toelatingsexamen voor een Chinese en Engelse universiteit naast elkaar gezet en een prijs uitgeloofd voor de correcte antwoorden. De moeilijkheidsgraad en benodigde wiskunde die nodig, waren om het Chinese examen op te lossen, waren een orde lastiger dan de Engelse vragen. Het is een discussiestuk geworden op de website van de BBC met meer dan een miljoen hits eind april. Het aankaarten van dergelijke zaken is wat ik wil voortzetten.

Wij hebben ook een symposium georganiseerd in aanwezigheid van de energieminister in een van de kantoren op Downing Street 10. Met Metro, de gratis krant, zijn we in gesprek om korte chemische berichtjes te publiceren, bijvoorbeeld over seksuele aantrekkingskracht met Valentijn. Daarmee krijgen mensen een heel ander beeld van chemie.”

Nobellaureaat Robert Grubbs is een goede vriend van u. Wat maakt Nobelprijswinnaars speciaal?

“Ik heb nooit met Bob samengewerkt, maar we zijn al zo’n twintig tot dertig jaar goede vrienden. Ik ga binnenkort met hem aan de wandel in Yorkshire. Nobelprijswinnaars zijn doorgaans harde werkers. Je moet ook hard werken om opgemerkt te worden. Een heel levendige verbeelding is ook noodzakelijk, evenals toewijding en discipline. Als laatste ingrediënt heb je wat geluk nodig. Napoleon keek bij de selectie van zijn generaals altijd of ze geluk hadden in het leven. Maar een topgolfer zei ooit naar aanleiding van een hole in one, dat ‘hoe meer hij oefende, hoe meer geluk hij had.’”

Hoe doet de Nederlandse chemie het?

“Zoals overal zijn sommige groepen top en andere minder top. De beste mensen van de beste groepen zijn onderling uitwisselbaar. De gemiddelde performance van een Nederlandse postdoc is hoger dan die van veel grote chemielanden, inclusief Engeland. De kleine landen in Europa zijn er beter in geslaagd om hun chemische tradities overeind te houden. Het valt in een klein land natuurlijk op als je niet goed bent, dan kun je je

nergens achter verschuilen.”|

FEITELIJK

Heilige graal: een magneet van zuiver organisch materiaal. Typ ‘organic magnet’ in Google in en je krijgt een enorm aantal hits. Niemand laat echter plaatjes zien van magnetisch gedrag.

De belangrijkste bijdrage aan polymeerwetenschap in de vorige eeuw was van Staudinger. Hij probeerde zijn tijdgenoten ervan te overtuigen dat polymeren gewoon grote moleculen zijn. Men dacht toen dat de eigenschappen van polymeren en rubber werden veroorzaakt door mysterieuze secundaire interacties.

Grootste uitdaging voor deze eeuw is precieze controle over de structuur en het molecuulgewicht van lineaire polymeren. Hoe polymeren zich organiseren in functionele supramoleculaire structuren.

Bron: Chemical Science, 25 april 2007

Bron: C2W13