Hoe stimuleer je creativiteit? Volgens een Europese studie zijn ruimte voor jonge onderzoekers en een flexibele organisatie de sleutelwoorden in de wetenschap. Voor bedrijven is het minder duidelijk.

Creativiteit is het nieuwe buzzword. Alleen door creatief te zijn kunnen bedrijven overleven in de groeiende mondiale concurrentie. Problemen vragen om een slimme oplossing en die krijg je alleen maar door creatief te denken. Vervang creatief door innovatief en het geheel klinkt zeer vertrouwd. Er zijn meer parallellen tussen innovatie en creativiteit. Waren beide voorheen het domein van specifieke sectoren – innovatie hoort bij R&D, creatievelingen vind je bij reclamebureaus – nu worden ze in vrijwel alle sectoren relevant geacht.

Toch is er ook een belangrijk verschil. Innovaties resulteren in een duidelijk meetbaar zakelijk voordeel (minder kosten, nieuwe markten, meer omzet et cetera), maar bij creatieve uitingen is dit niet het geval. Creativiteit is echter wel een voorwaarde voor innovatie; zonder ruimte hiervoor komen innovaties niet tot stand.

KOFFIEHOEK

De hamvraag voor bedrijven en organisaties is hoe je de creativiteit van je medewerkers kunt aanboren. Ja, aanboren, niet aanleren. De mens is van nature creatief, maar gedurende ons leven wordt die creativiteit de kop ingedrukt door opvoeding, school en werkomgeving, zo is de algemene teneur van artikelen over creativiteit. Door het keurslijf van regels, gewoontes en sociale conventies verliezen we gaandeweg onze kinderlijke nieuwsgierigheid en houden we op vragen te stellen. En dat is de dood in de pot voor creativiteit.

Creativiteit gedijt volgens sommigen het best in chaos en vrijheid, maar dat stelt bedrijven voor een groot dilemma. Aan de ene kant is er de noodzaak om creatief te werk te gaan, terwijl tegelijkertijd de macht van aandeelhouders en het groeiende toezicht bedrijven juist noodzaken om vooral alles onder controle te hebben en risico’s te vermijden. Dat wringt. Gelukkig is absolute vrijheid en totale chaos ook niet nodig voor een wat creatievere werkomgeving. Behapbare zaken als de inrichting van de werkplekken, de locatie van de koffiehoek en de organisatie van een bedrijfsborrel zijn een goed startpunt voor verbeteringen.

Als managers de voorwaarden kunnen creëren waardoor medewerkers van verschillende afdelingen elkaar vaker tegenkomen, kan dat al een effect hebben. Vertrouwen blijkt een sleutelbegrip volgens een onderzoek van ING Bank; er moet een sfeer ontstaan waarin medewerkers ideeën durven uiten. Suggesties afdoen met ‘zo werken we hier niet’ of meteen allerlei voorwaarden stellen aan de uitwerking van het idee zijn fnuikend. Helaas voor bedrijven blijft het allemaal behoorlijk vaag. De beschikbare onderzoeken, peilingen en enquêtes leveren zelden concrete aanbevelingen en de ervaringen van succesvolle creatieve ondernemers zijn interessant, maar niet gemakkelijk te vertalen naar een andere situatie. Een externe adviseur dan maar? Die schieten als paddestoelen uit de grond, maar hun aanpak van workshops en trainingen lijkt vooral oude wijn in nieuwe zakken te bieden.

BAANBREKEND

Moeten we daarmee creativiteit maar voor lief nemen als een belangrijk, maar ongrijpbaar fenomeen? Nee, tenminste niet als het gaat om de wetenschap. Zonder creativiteit geen wetenschap natuurlijk, maar verschillen zijn er wel degelijk. Hoe komt uitzonderlijk creatief en baanbrekend onderzoek tot stand en welke organisatorische en institutionele factoren zijn hierbij van belang? Dat zijn de centrale vragen achter het grootschalige onderzoeksproject Creativity capabilities and the promotion of highly innovative research, kortweg CREA, gefinancierd door het EU NEST programma (New and Emerging Science and Technology).

CREA concentreert zich op twee gebieden waarbinnen sinds 1980 grote doorbraken – uitingen van creativiteit – tot stand zijn gebracht: humane genetica en nanotechnologie. Enquêtes onder Europese en Amerikaanse wetenschappers, experts uit de industrie, redacties van wetenschappelijke tijdschriften en subsidieverstrekkers en de lijsten van genomineerden voor de belangrijkste wetenschappelijke prijzen leverden een overzicht van de meeste creatieve onderzoeksresultaten en wetenschappers binnen die gebieden.

HIËRARCHIE

Uitgebreide bibliometrische analyses, interviews en case studies van twintig geselecteerde doorbraken resulteerden in een verrassend bondige lijst van aanbevelingen, gericht aan de EU, om creatief onderzoek te stimuleren. Sommige zijn niet nieuw – meer geld voor ‘vrij’ onderzoek, laat onderzoeksgroepen niet te groot worden, breng onderzoekers uit verschillende disciplines met elkaar in contact – maar blijkbaar nog steeds actueel.

Opvallend is de aandacht voor jonge onderzoekers in het rapport; meer vrijheid, minder academische hiërarchie en meer persoonsgebonden subsidies zijn nodig om de creativiteit van de nieuwe generatie volop tot bloei te laten komen. Ook belangrijk, beloon wetenschappelijke creativiteit – van jong en oud – met mogelijkheden voor meer onderzoek. Wetenschappers ‘belonen’ met het voorzitterschap van de afdeling of door ze naar voren te schuiven als expert voor allerhande commissies is funest. Laat goede wetenschappers vooral actief wetenschap bedrijven en belast ze niet onnodig met managementtaken.

De mooiste uit het rijtje is om bij het toewijzen van subsidies minder te kijken naar de trackrecord van een instituut, maar juist naar de mate waarin een organisatie nú in staat is creatief onderzoek te faciliteren. Instituten die toegankelijk zijn voor jonge onderzoekers en ze flexibiliteit en begeleiding bieden, die de organisatie aanpassen aan de wensen van het onderzoek en die wetenschappers de vrijheid bieden om van richting te veranderen zijn beter in staat creatief onderzoek te stimuleren. Dergelijke criteria moeten daarom ook meegenomen worden bij het toewijzen van financiering, aldus de CREA-onderzoekers.

Het CREA-project suggereert nadrukkelijk dat we creativiteit in het wetenschappelijk onderzoek kunnen aantonen, meten en stimuleren. Dat moet het ook voor andere gebieden te doen zijn. Het Financieele Dagblad heeft deze zomer een creativiteitsonderzoek opgestart onder zijn lezers. Wat zijn de belangrijkste belemmeringen voor creativiteit in de werkomgeving, is hier de centrale vraag. Niet zo grootschalig en doorwrocht als het CREA-project, maar daarom niet minder interessant. Op www.creativiteitsonderzoek.com hebben inmiddels ruim 500 bezoekers hun visie kenbaar gemaakt en het onderzoek loopt nog door.

Het CREA-rapport is te vinden op

www.crea.server.de

Je eigen creativiteit testen? Kijk bijvoorbeeld op www.creax.com of www.flandersdc.be

Bron: C2W17, 15 september 2007