Epigenetica is best ingewikkeld. ‘Gewone’ genetica kun je nog uitleggen met een vergelijking met digitale bits, maar voor epigenetica is geen goede metafoor.

Voor gewone genetica werkt een uitleg op basis van een ketting met vier kleuren kralen vrij aardig. Vertel erbij dat het kopieersysteem dat steeds nieuwe kettingen maakt weleens een gele kraal aanziet voor een groene, met bugs en vastlopers tot gevolg, en de vergelijking met software is compleet.

Maar om dan duidelijk te maken dat daar nog een regelniveau boven zit, een extra mechanisme dat niet vastligt in de kralen, maar wel deels overerfbaar is en die een nog vaak onbegrepen invloed heeft op de manier waarop onze cellen de kralenketting interpreteren, is een veel grotere uitdaging.

Tijdens het lekenpraatje van mijn promotie deed ik een poging om de structuur van chromatine – DNA dat strak is opgerold rond histoneiwitten en onderhevig is aan epigenetische regulatie – aan mijn toehoorders uit te leggen met een kluwen kerstboomlampjes. Als je ze koopt zitten ze in een houder vastgeklikt en is het een zeer compact en geordend geheel. Maar trek een lampje (het ‘histon’) met daaraan vast de draad (de ‘DNA-streng’) er een beetje uit, en de structuur wordt al snel veel groter en meer open. De draad is dan beter toegankelijk voor transcriptiefactoren om een gen aan te zetten. De precieze epigenetische structuur van de lampjes en de draad bepaalt dus mede de activiteit van een gen. Duidelijk toch?

Mijn toehoorders vonden tot mijn grote spijt van niet. Een van de meest gestelde vragen bij de borrel achteraf was ‘wat bazelde je nou precies over kerstboomlampjes en wat had dat te maken met je proefschrift?’.

Dan doet Nessa Carey het in The Epigenetics Revolution beter, al is haar boek best taaie kost. Ze stipt enkele aspecten van de epigenetica aan die ons kunnen helpen bijvoorbeeld ziektes en metabolisme beter te begrijpen en die aanknopingspunten vormen voor de geneeskunde.

Eén zo’n aanknopingspunt is onderwerp van een spannende klinische trial die waarschijnlijk binnenkort in Nederland van start gaat. Manisch depressieve patiënten krijgen een therapie die epigenetische informatie zou kunnen ‘resetten’, met in het gunstigste geval genezing tot gevolg.

Marianne Rots, hoogleraar moleculaire epigenetica, is dan ook uitgesproken positief over de kansen die het ons in de nabije toekomst gaat bieden. Tegelijkertijd maakt ze zich ernstig zorgen om de maatschappelijke acceptatie: ‘Het is voorstelbaar dat de maatschappij binnenkort op de rem trapt en ons wetenschappers opdraagt te stoppen met deze ontwikkeling. Daar ben ik heel erg bang voor.’

Ze raakt daarmee aan misschien wel het belangrijkste aspect van de genetica: de ethiek. We hebben heel snel kaders nodig om de ongekende, nieuwe mogelijkheden in goede banen te leiden.

Erwin Boutsma
Hoofdredacteur C2W
Wil je ook reageren op een artikel in C2W?
Stuur de redactie een email!