Boeiend, die zwaartekrachtsgolven. De natuurkunde heeft weer eens de hele wereld aan haar voeten. Verzin maar eens een moleculair nieuwtje met een vergelijkbare impact.

Zelfs met een universeel medicijn tegen kanker red je het niet, al was het maar omdat niemand je gelooft.

Maar het feestje maakt vooral duidelijk wie de regie heeft binnen de wetenschap. De buitenwereld mag denken dat fysici zo’n cliffhanger zelf timen, in werkelijkheid bepaalde Physical Review Letters wanneer de ontdekking van de eeuw mócht worden onthuld. Iedereen hield zich er braaf aan want wetenschappelijke embargo’s zijn heilig. De enkeling die het waagde zestien (!) minuten van te voren de feesttaart te twitteren, kan zijn carrière verder vergeten.

Zo werkt het met álle onderzoek. Onder het mom van peer review, die eigenlijk maar een paar weken hoeft te duren, lopen ook nieuwe kankermedicijnen zomaar een half jaar vertraging op. Gewoon omdat het de uitgevers zo uitkomt. En iedereen accepteert het uit vrees helemaal niet meer te mogen publiceren. Nu de uitgevers tijdelijk de teugels laten vieren voor publicaties over het Zika-virus, worden ze geprezen om hun altruïsme. Terwijl het in feite lijfsbehoud is: het specialisme staat in de schijnwerpers en ontwikkelt zich razendsnel, misschien is er wel een simpele remedie tegen microcefalie, en als je die per ongeluk óók een half jaar laat liggen, krijg je alle letselschadeadvocaten van de wereld over je heen.

Ook rond open access is de machtspositie van de uitgevers absoluut. Bij Wiley geloven ze er in, dus het komt er. Bij Elsevier niet, en dat ze er überhaupt over willen onderhandelen is een groot compliment voor de Nederlandse wetenschap. Voor hetzelfde geld had die haar publicaties voortaan ergens mogen opbergen waar de peer review nooit komt. En dan had zij een probleem, niet Elsevier

Als Sander Dekker en Jos Engelen eisen stellen, blaffen ze in feite tegen de maan. En ze weten het. Als nationale overheid doe je niets tegen uitgevers. Als Europa maak je een kansje maar eigenlijk is het iets voor de Verenigde Naties. Of misschien voor de wetenschap zelf?

Arjen Dijkgraaf, vakredacteur C2W