Medio 2018 ging er een schok door wetenschapsland door de lancering van een nieuw initiatief, Plan S. Floris Rutjes tracht de gemoederen te bedaren.
Plan S voorziet in een versnelling van de transitie naar open access (OA). En hoe! De ‘S’ staat onder andere voor ‘Shock’. Vanaf 1 januari 2020 mogen wetenschappers alleen nog OA publiceren. Tijdschriften die je alleen kunt lezen als je een abonnement hebt, zijn verboden terrein.
De reacties waren niet mals, en het debat liep maanden door met soms hoog oplopende emoties. Speciale EU-gezant Robert-Jan Smits hielp een handje door er met gestrekt been in te gaan, en wetenschappers te verwijten dat ze zaten te geslapen terwijl de uitgevers hun zakken vulden. Zo’n 1.700 wetenschappers ondertekenden vervolgens een open brief ‘Reactions of Researchers to Plan S, too Far, too Risky’, waaronder 560 handtekeningen uit Nederland, merendeels van chemici.
Wat mij betreft blijven de bezwaren nog steeds overeind. In de chemie geven learned societies, zoals de ACS, de RSC en de Chemical Publication Society Europe (ChemPubSoc), de meest toonaangevende tijdschriften uit. Op dit moment zijn er vrijwel geen OA-alternatieven die voldoen aan de eisen van Plan S. Daarnaast beoordelen we wetenschappers nog steeds vooral op de publicaties. Er is een maatschappelijke druk om dit te veranderen, maar wat er precies gaat gebeuren en wanneer die veranderingen ingaan, is nog volstrekt onduidelijk. Tot 8 februari kon iedereen feedback te geven op Plan S. Zowel de KNCV als ChemPubSoc hebben van die mogelijkheid gebruikgemaakt. De laatste keer dat ik de site checkte waren er meer dan 2.100 reacties binnen. Voorlopig heeft de coalitie dus de handen vol.
Toch denk ik dat we er goed aan zouden doen om de toon van dit debat te wijzigen. Laten we van de ‘S’ een ‘C’ maken: van Plan S(hock) naar Plan C(ommitment). Het lijkt er steeds vaker op dat we polarisatie zien als iets nuttigs, als een manier om samen verder te komen en te vernieuwen. Interessanter is het volgens mij om via creatieve oplossingen te komen tot een resultaat waarvan iedereen profiteert. Zo hebben chemische verenigingen uit Europa en Amerika onlangs de preprint-server ChemRxiv opgezet. Op dit platform maken chemici manuscripten publiekelijk als preprints beschikbaar voordat ze die indienen bij reguliere tijdschriften. Er zijn geen kosten aan verbonden. Plan S geeft expliciet aan dat preprint-servers niet voldoen, maar ik zou de initiatiefnemers nadrukkelijk willen oproepen om dat te heroverwegen. Zie het als een goede eerste stap naar open access. Dat geldt ook voor de hybride tijdschriften van de learned societies. Misschien niet helemaal conform de regels van Plan S, maar wél conform de bedoeling van open acces. Dus, verbinden in plaats van afdwingen en een uitgestoken hand in plaats van een gestrekt been.
Nog geen opmerkingen