Laatst zat ik in een vergadering waarin het ging over enthousiasme aanwakkeren voor de wetenschap, die vaak door buitenstaanders nog als saai, abstract of zelfs onbetrouwbaar wordt gezien. Er werden veel mooie ideeën geopperd. Laboratoriumvlogs, bijvoorbeeld, inspraakavonden of demonstraties — zowel in de betekenis van ‘proefjes doen’ als ‘de straat op met een spandoek’. Een groep mensen was hard aan het werk om een brug te slaan tussen onderzoek en maatschappij. Naast mij verzuchtte iemand lichtelijk gefrustreerd: ‘Het zou toch mooi zijn als dat enthousiasme gewoon organisch zou ontstaan.’

Iedere keer als iemand het woord ‘organisch’ laat vallen buiten de chemische context, raak ik de draad van het gesprek een beetje kwijt. Mijn gedachten gaan terug naar het lab, naar reactiemechanismen, naar gigantische moleculen op het whiteboard. Het is vreemd dat ‘organisch’ in de gewone wereld synoniem is voor ‘iets dat vanzelf gaat’. Misschien zullen biologen die link beter begrijpen, maar als chemicus is het me een compleet raadsel. Organisch chemici doen echt van alles, maar haast niets dat vanzelf gaat. Ze breken bindingen die absoluut niet verbroken willen worden of maken moleculen die helemaal niet willen bestaan. Ik kan me herinneren dat de zorgvuldig vervaardigde katalysator van mijn collega uit elkaar was gevallen, omdat er 2 ppm H₂O in de glovebox was gekomen. Tja, zo’n katalysator noem ik dan niet ‘organisch ontstaan’.

‘Organisch chemici doen echt van alles, maar haast niets dat vanzelf gaat’

En niet alleen de mensen doen moeite, ook de stoffen die ze gebruiken werken keihard. Ik gebruikte zelf een reagens dat een van de meest effectieve dodelijke substanties ter wereld bleek te zijn, zo agressief is het. Als ik zoiets nodig heb om een molecuul te laten doen wat ik wil, is het dan ‘organisch ontstaan’? Als het echt zo vanzelf zou gaan, hadden al die chemici in het verleden geen kwik of benzeen hoeven te inhaleren, of zichzelf per ongeluk in brand hoeven steken met fosfor. Ze hadden ook geen twaalf verschillende methoden hoeven te proberen voor er eindelijk eentje werkte — of die ene expert aan de andere kant van de wereld hoeven benaderen voor advies voor een heel specifiek probleem.

Daarom denk ik dat de wens van mijn buurman in de vergadering al uit is gekomen. Enthousiasme voor de wetenschap, dat ontstáát al organisch. In de chemische betekenis van het woord tenminste: we brengen elementen samen die dat vanzelf helemaal niet zouden doen, het kost gigantisch veel energie en meestal lukt het niet in een keer.