‘Als je iets niet eenvoudig kunt uitleggen, snap je het zelf niet’, zou Albert Einstein ooit hebben gezegd. Er zit een kern van waarheid in.

Lang geleden legde een chemicus me uit hoe je met infraroodpulsen de lengte van waterstofbruggen kunt meten. Hij illustreerde dat met een theezakje: het zakje was het waterstofatoom, zijn hand een zuurstofatoom en het touwtje de verbinding. Terwijl hij met zijn andere hand tikjes gaf tegen het zakje, legde hij uit hoe die pulsen iets kunnen zeggen over de lengte van de waterstofbruggen tussen de moleculen.

Ik heb het onthouden, omdat ik het toen zo’n goede uitleg vond. Aan de andere kant: gedurende mijn carrière heb ik ook gevierde wetenschappers ontmoet die me na anderhalf uur praten in totale verwarring achterlieten. Om op grond daarvan te concluderen dat ze niets van de materie begrepen, gaat me toch wat ver.

De uitspraak van Einstein las ik onlangs weer tijdens een cursus debat leiden. De cursusleider stond op een klein podium met grote, groene schermen. Op elk van de schermen stond een portret van een beroemdheid met daarbij een prikkelende uitspraak over het cursusonderwerp. Op het middelste scherm hing Einstein, daarnaast Frits Bolkestein. Dat sommige mensen Bolkestein blijkbaar in hetzelfde rijtje plaatsen als Einstein, vond ik al een openbaring. Naast het hoofd van Bolkestein stond de zinsnede: ‘wie de vorm beheerst, is de inhoud meester’.
Dat bekt misschien lekker, maar het is een vreemde stelling. Hoe fraaier iets klinkt, des te meer we juist op onze hoede moeten zijn voor onzin. Vooral in verkiezingstijd leveren politici daarvan trouwens overvloedig bewijs. In de schitterende Netflix-documentaire Behind the Curve zien we Mark Sargent, aanvoerder van een beweging die beweert dat de aarde plat is. Dat de aarde rond zou zijn, is volgens hem een verzinsel van de NASA. Welwil­lend legt de Flat Earther uit, waarom hij daarvan overtuigd is: als de aarde echt rond is, hoe kan het dan dat hij aan de andere kant van het water gewoon Seattle ziet liggen? ‘De wetenschap heeft geen antwoorden’, zegt Sargent, ‘de wetenschap komt met wiskunde. Wij komen met voorbeelden: daar ligt Seattle, je kunt het zien: een beeld zegt meer dan duizend woorden!’

Een schitterend, doodeenvoudig argument waarmee Sargent tienduizenden mensen overtuigt van zijn gelijk. Einstein had nog iets moeten toevoegen aan zijn stelling: dat je iets eenvoudig kunt uitleggen, betekent nog niet dat je het snapt.