‘Stikstof is een gas dat ontstaat uit de mest van dieren. Het is slecht voor de natuur.’ Deze zin in het verkiezingsprogramma van D66 vertegenwoordigt een stukje complexe wetenschap, maar is zó ver vereenvoudigd dat het niet meer lijkt op de realiteit. Het is als een schilderij van Mondriaan: teruggebracht tot zó weinig informatie, dat je er geen landschap of portret meer in herkent.

Los van de ongelukkige formulering, was het terecht een belangrijk thema in de verkiezingen en hopelijk in het beleid voor de komende jaren. Verschillende menselijke processen verstoren de natuurlijke stikstofkringloop doordat grote hoeveelheden reactieve stikstofverbindingen – nitraat, ammoniumzouten – in het milieu belanden. Snelgroeiende planten worden daarmee bevoordeeld, de biodiversiteit neemt af, unieke en kwetsbare natuur verdwijnt. Het is geen theoretisch verhaal of somber toekomstperspectief: het is nú aan de hand, meetbaar en zichtbaar op talloze plekken. Tegelijkertijd staan bouwprojecten op de tocht door de uitspraak van de Raad van State in 2019 dat het huidige PAS-beleid (Programma Aanpak Stikstof) niet langer als toestemmingsbasis mag worden gebruikt voor vergunning van bouwplannen.

De stikstofproblematiek is geen somber toekomstperspectief: het is nú aan de hand, meetbaar en zichtbaar op talloze plekken

Het inkrimpen van de enorme Nederlandse veestapel – we staan op plek zeven in de EU – is daarom een populaire maatregel bij iedereen behalve de veehouders zelf: de Nederlandse veestapel zorgt immers voor pakweg 40% van de stikstofdepositie. De overheid oefent al druk uit op veehouders met strenge regels en uitkoopregelingen, maar er wordt nog veel te weinig gedaan aan de kant van de consument.

Derk Loorbach, hoogleraar sociaal-economische transities, zei het als volgt in het Wageningse blad Resource: ‘Praktisch betekent dat: true pricing van voedingsmiddelen en een gedragsverandering bewerkstelligen bij consumenten.’ En dat is niet zo heel moelijk. Zie het voorbeeld van de elektrische auto in Nederland. Een Tesla is een saaie auto van matige kwaliteit, maar aanschaf en gebruik zijn relatief spotgoedkoop, dus was de Model 3 in 2020 de bestverkochte auto van Nederland. Take home message: raak de burger in de portemonnee. Subsidieer biologisch vlees en vleesvervangers, belast niet-biologisch vlees extra. Gooi 20% extra belasting op melkproducten en stuur dat geld direct naar natuurherstel én maatregelen voor duurzamere veeteelt.

Tegelijkertijd realiseer ik me dat de stikstofproblematiek enorm complex is en dat we er met alleen maatregelen rond onze veestapel niet zijn. Mijn argumentatie lijkt in deze vierhonderd woorden hopelijk niet op de D66-Mondriaan, maar meer dan een Picasso – nog net herkenbaar als een weergave van de werkelijkheid – zal het niet zijn. Niettemin zijn er duidelijke quick wins aan de kant van de consument. Doen we daar niets mee, dan wordt het doodstil in de Nederlandse natuur.