‘Cancel culture’ – een moderne variant van uitsluiting – is controversieel, omdat het overlapt met begrippen als trial by media, public shaming en censuur, en van die suggestie maken de ‘slachtoffers’ dan weer gretig misbruik. Nota bene prins Constantijn hintte daar vorige maand naar toen de Volkskrant ontdekte dat zijn maatje Sywert van Lienden op zijn minst iets uit te leggen had over zijn schimmige mondkapjesdeal met de overheid. ‘Voordeel van de twijfel is een heel mooi principe, in plaats van cancel-cultuur’, tekende de krant uit de mond van de prins op. Van cancellen was echter geen sprake; het Volkskrant-artikel was hooguit uit balans omdat Van der Linden zelf weigerde commentaar te leveren op de verdachtmakingen.

In nog vermakelijker vorm wordt de term gekaapt door complotdenkers, kwakzalvers en publieke figuren die iets stoms hebben gezegd en dan klagen dat hun vrijheid van meningsuiting wordt aangetast zodra de media – traditioneel of nieuw – besluiten dat het zo welletjes is en hen geen podium meer bieden. Deze verongelijkten vergeten vaak dat vrijheid van meningsuiting over de zender gaat, niet over de ontvanger: het recht om te zeggen wat je wil, betekent niet dat je kunt eisen dat er naar je geluisterd wordt.

Cancel culture gaat ook over het beoordelen van historische figuren binnen een hedendaags ethisch kader. Het is glad ijs, en leidt steevast tot felle reacties en polarisaties. Wat moeten we met VOC-held annex wrede bruut Jan Pieterszoon Coen? En hoe bezien we heden ten dage Napoleon Bonaparte, die een misogyne racist blijkt te zijn geweest die de slavernij herinvoerde?

Wetenschappers hebben ook de nodige kandidaten om eens lekker te cancellen. Ik had het op deze plek al eens over Fritz Haber, Nobelprijswinnaar (1918) voor zijn methode voor ammoniaksynthese, maar ook drijvende kracht achter de ontwikkeling van gifgassen in de Eerste Wereldoorlog. Charles Darwin hield er denkbeelden op na die we nu als ronduit racistisch zouden bestempelen (wat overigens gold voor de meeste van zijn tijdgenoten). Fysicus Richard Feynman was briljant en ongelooflijk geestig, maar door de bril van 2021 een onverbeterlijke seksist.

Moeten we deze grote wetenschappers cancellen? Nee, dan blijft er nauwelijks iemand overeind. Veel beter kunnen we ze beoordelen binnen het kader van hun eigen tijd, deze verschillen benoemen, en dat vervolgens gebruiken om te vieren dat we als samenleving grote stappen vooruit hebben gezet.