Het aantal niet-beschikbare geneesmiddelen in Nederland steeg van 250 in 2011 naar meer dan 750 in 2018, zo meldt apothekersorganisatie KNMP. En volgens een rapport van de Europese vereniging van ziekenhuisapothekers heeft 70 % van de Europese apothekers weleens te maken met tekorten.

Zo’n tekort stelt apothekers en artsen telkens voor een vraagstuk: zij moeten hun patiënten een alternatief geneesmiddel bieden, dat soms duurder of moeilijker beschikbaar is. Dat zorgt voor onrust bij patiënt en zorgverlener.

Die tekorten zijn het symptoom van een onderliggend probleem. Veel ervan zijn terug te voeren op de fabrikanten van generieke medicatie. Die besteden een deel van hun productie uit aan fabrieken in landen zoals China en India, waar een handjevol bedrijven active pharmaceutical ingredients (API’s) produceert voor de meeste generieke medicijnen die in onze apotheek over de toonbank gaan. Zo zitten generieke fabrikanten voor een dubbeltje op de eerste rang.

Maar die lage productiekosten hebben een prijs. In Azië gelden andere regels dan in Europa, dus als een farmaceutisch bedrijf haar API’s inkoopt in een lagelonenland, is het mogelijk dat ze daarmee onwillekeurig concessies doet. Denk aan de productie in een fabriek die schadelijke stoffen uitbraakt in de atmosfeer, of aan werknemers die minderjarig zijn of te weinig betaald krijgen. Of aan een grotere kans op verontreiniging, zoals vorig jaar bij Valsartan, een bloeddrukmedicijn dat sporen bevatte van een kankerverwekkende stof.

Dat handjevol fabrieken betekent in zo’n geval weinig uitwijkmogelijkheden, wat kan leiden tot een leveringsprobleem. En bovendien: als een API van een essentieel generiek geneesmiddel in China is geproduceerd, dan is daar indirect een deel van de Nederlandse volksgezondheid ondergebracht. Het is maar de vraag of China altijd het beste met ons land voor heeft. Onethisch dus, kwetsbaar, en vooral: vragen om problemen.

Intussen loopt de Nederlandse overheid achter de feiten aan: ze doet aan voorraadbeheer en heeft een meldpunt voor medicijntekorten ingesteld. Maar er is meer nodig dan dergelijke symptoombestrijding. De productie van essentiële geneesmiddelen moet verstandiger. Het zwaartepunt moet worden verplaatst van het handjevol Aziatische fabrieken naar meerdere productie-eenheden, liefst in Europa. Dat kost ongetwijfeld veel geld, maar er hangt nu eenmaal een prijskaartje aan een ethisch aanvaardbaar productieproces dat minder kwetsbaar is voor verontreinigingen en productiefouten.

With great power comes great responsibility. Als we onze gezondheid belangrijk vinden, dan moeten we ook de toegang tot essentiële medicijnen kunnen garanderen en zorgen voor een eerlijke productie.

_{Koen Scheerders is biomedisch wetenschapper en wetenschapsjournalist.}