Rust – Reinheid – Regelmaat. Opeens kwam dat mij bij me op. Was het een reactie op de continue stroom onzin die rondgaat, variërend van lachwekkende verzinsels tot gevaarlijke desinformatie en verbale agressie die steeds vaker overgaat in concrete bedreigingen? Zou kunnen. Maar toen dit ouderwetse riedeltje zich in mijn gedachten had genesteld, was het wel fijn om er iets langer op te kauwen. Een beetje houvast in deze on(be)grijpbare tijd waarin ongeloof, ergernis en een gevoel van machteloosheid regelmatig om voorrang vechten in mijn hoofd.

Het viel ook mooi samen met enkele uitspraken van Robbert Dijkgraaf, Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen in een interview met NRC. Hij wil meer rust en ruimte creëren in het academische landschap. Een meer voorspelbaar systeem (regelmaat!) van onderzoeksfinanciering en aanstellingen, zodat wetenschappers wat minder als opgejaagd wild achter weer een volgende beurs of subsidie aanjakkeren. Rust en ruimte moeten er ook zijn voor discussie, voor twijfel en voor het bijstellen van eerdere inzichten. Essentiële onderdelen van de wetenschap, maar de ongekende polarisatie en politisering die sinds corona zijn losgebarsten hebben dat allemaal weggevaagd.

Hoe je die geest weer terug in de fles krijgt weet ik helaas niet, maar het is bemoedigend dat Dijkgraaf de politiek – en daarmee ook zichzelf – verantwoordelijk acht om ‘vrije ruimte te creëren waarin onderzoekers in staat zijn hun twijfel uit te spreken met elkaar’. Maar het citaat gaat nog verder: ‘Het zeggen zoals het is. Niet scherper. Niet ingekleed. De feiten melden zoals ze zijn.’ Rust en regelmaat hebben we behandeld, maar hier komt reinheid om de hoek. De feiten zoals ze zijn. De reine feiten. Dan wordt het voor mij toch wat problematisch.

Natuurlijk heeft Dijkgraaf gelijk als hij bedoelt dat je er niet omheen moet kletsen, zaken niet moet verbloemen en je als wetenschapper niet door politieke, sociale of financiële belangen moet laten beïnvloeden. Maar het is nog maar de vraag of je met de pure, kale feiten er wel bent. Ik denk van niet. De tijd is voorbij dat een wetenschapper gewoon werd geloofd omdat hij/zij (maar meestal toch hij) nou eenmaal wetenschapper was. Hoe is die kennis verworven? Welke aannames en keuzes zijn gemaakt? Wat was precies de vraag waar het onderzoek mee begon? Wat zijn de onzekerheden? Wat mogen we wel en niet concluderen op basis van het betreffende onderzoek? Allemaal essentiële vragen die gesteld mogen en moeten worden als het over wetenschappelijke inzichten gaat.

Je zou het soms wel willen, maar feiten en cijfers spreken nou eenmaal niet voor zich. Ze hebben toelichting, onderbouwing en context nodig. Maar dat is geen eenrichtingsverkeer. Het is niet alleen aan wetenschappers om hiervoor te zorgen, wij allemaal moeten de juiste vragen stellen. Maar wat we dan vooral ook moeten doen is luisteren naar de antwoorden en niet alvast invullen wat ons goed uitkomt. Dat brengt weer rust en regelmaat in de discussie. En dan is die fixatie op reinheid helemaal niet meer nodig.