Onderzoekers van Kyushu University namen cellen uit de staart van muizen, herprogrammeerden die eerst tot pluripotente stamcellen, toen tot oerkiemcellen en vervolgens tot eicellen. Via ivf bevruchtten ze die en plaatsten ze in de baarmoeder van draagmoeders. Een deel van de bevruchte eicellen groeide uit tot gezonde muizenpups, van wie enkele zich wisten voort te planten, schreven de onderzoekers in oktober in Nature. Hoofdonderzoeker Katsuhiko Hayashi wil met de techniek de vorming en ontwikkeling van eicellen in detail bestuderen. Hij hoopt er ook het aantal dierproeven mee terug te kunnen dringen, omdat eicellen dankzij deze methode niet langer uit muizen hoeven te komen. Hij roept wel op tot behoedzaamheid. ‘Slechts 3,5 % van de tweecellige embryo’s leverde gezonde muizenpups op, tegenover 60 % bij gewone eicellen. Er is dus een onacceptabel hoog risico op ziektes.’

Menselijke toepassing

Er liggen daarnaast meerdere omstreden toepassingen in het verschiet. Omdat in Japan onderzoek met menselijke eicellen is verboden, werkt het team van Hayashi hier niet aan.

Andere onderzoeksgroepen in Israël en Engeland hebben wel de eerste voorzichtige stappen gezet richting menselijke toepassing. Eicellen kunnen zich straks ontwikkelen uit cellen van vrouwen, die vanwege hun leeftijd of een andere oorzaak geen vruchtbare eicellen meer hebben.

En aangezien Chinese onderzoekers eerder dit jaar aantoonden (weliswaar imperfecte) spermacellen te kunnen maken uit stamcellen, ligt op termijn de mogelijkheid open voor voortplanting zonder dat er ‘echte’ geslachtscellen nodig zijn. Maar zo snel zal het nog niet gaan. ‘Dezelfde stappen in mensen doen, zal helemaal niet simpel zijn, omdat we nog onvoldoende weten over de rijping en ontwikkeling van de menselijke eicel’, zegt Christine Mummery, hoogleraar stamcelbiologie in het LUMC. ‘Bijvoorbeeld welke andere cellen hierbij nodig zijn en hoe snel dat gaat. Laat staan dat we stamcellen hiervoor kunnen gebruiken.

Voortplanting zonder ‘echte’ geslachtscellen kan straks

Kind zonder donor

Volgens Yi Zhang, hoogleraar genetica aan Harvard Medical School, kan deze techniek wel onze kijk op hoe we baby’s maken gaan veranderen. Hij benadrukt dat er goed nagedacht moet worden over de sociale en ethische consequenties ervan. Fouten in de eicellen zouden worden doorgegeven aan het nageslacht, en misschien zouden we deze cellen helemaal niet moeten willen fabriceren, aldus conservatieve ethici.

Deze techniek zou in de toekomst mogelijk uitkomst kunnen bieden voor homo- of lesbische stellen, die een kind wensen zonder tussenkomst van een sperma- of eiceldonor. Uit een cel van de ene partner kan dan een eicel gemaakt worden en uit een cel van de ander een spermacel, al blijkt het voorlopig erg inefficiënt om eicellen te maken uit mannelijke cellen of spermacellen uit vrouwelijke.

In theorie kun je zelfs eicellen en spermacellen maken uit één individu. Een vrouw zou dan zelf voor haar nageslacht kunnen zorgen, een man zou alleen een draagmoeder nodig hebben.

Aan wetenschappers, ethici en beleidsmakers dus de taak om de verwachtingen van belangen-organisaties, stellen en individuen met dergelijke kinderwensen te temperen, zodat die niet te hard van stapel lopen en onnodige risico’s nemen om kinderwensen te verwezenlijken.