De Amerikaanse politicoloog Tom Nichols betoogt in zijn boek The Death Of Expertise (2017) dat echte expertise, vergaard door ervaring of opleiding, in de Westerse samenleving in status en belang afneemt. Het is vast niet moeilijk voor te stellen waarom ik hier de laatste tijd vaak aan moet denken. Het is een huiveringwekkend boek dat ongeschikt is voor deze donkere winterdagen; lees het liever op een zonnige lentedag.

Nichols laat overtuigend zien hoe we een ultiem-democratische samenleving dreigen te worden waarin we aan ieders mening dezelfde waarde toekennen en wetenschappelijke inzichten niet langer erkennen als leidend. Nichols ziet het diffuser worden van feiten en waarheid zelfs als de grootste bedreiging voor de stabiliteit van onze samenleving.

Narcistische hobby’s

Een recentelijk viraal gegane toekomstbespiegeling van astronoom en wetenschapspopularisator Carl Sagan sluit hier naadloos op aan. Sagan schreef in 1995 in zijn boek The Demon-Haunted World het volgende: ‘I have a foreboding […] when awesome technological powers are in the hands of a very few, and no one representing the public interest can even grasp the issues; when the people have lost the ability to […] knowledgeably question those in authority; when, clutching our crystals and nervously consulting our horoscopes, our critical faculties in decline, unable to distinguish between what feels good and what’s true, we slide, almost without noticing, back into superstition and darkness.’

Journalist en presentator Sander Schimmelpenninck constateert in een recente column in De Volkskrant dat die kristal-minnende burger zich in deze coronapandemie presenteert in de vorm van een niet-religieuze ongevaccineerde. Volgens Schimmelpenninck ‘wordt die groep gedomineerd door mensen die sowieso al erg bezig waren met zelfontwikkeling, zelfhulp, eigenliefde en andere narcistische hobby’s’. Beïnvloed door social media, lijdend aan te veel vrije tijd en met een gebrek aan urgentie voor echt belangrijke zaken, ‘maken ze van het weigeren van een vaccin een lifestyle’, zegt Schimmelpenninck.

Hyperindividualisme

Dat dit niet altijd relatief onschadelijk blijft, bleek in december uit enkele tweets en daaropvolgende interviews met viroloog Marion Koopmans. Ze vertelde openhartig over de doodsbedreigingen die haar bereiken omdat ze een van de gezichten is van de coronapandemie. Dit is hoe Nichols’ death of expertise zich manifesteert in de praktijk van de coronapandemie: als een geradicaliseerde hyperindividualist die een indrukwekkende staat van dienst reduceert tot een mening, en zijn eigen waarheid met dreigementen en geweld afdwingt.

Epidemiologen die nuanceringen aanbrengen of terug moeten komen op eerdere voorspellingen omdat er nieuwe inzichten zijn? Ze kletsen maar wat, hebben een verborgen agenda, worden betaald door Big Pharma, vormen onderdeel van de Great Reset, laten zich aansturen door een reptielenregering die onze zo-plat-als-een-pannekoek-planeet klaarmaken voor een buitenaardse invasie. Deze val richting steeds grotere waanzin wordt briljant weergegeven in de Conspiracy Chart 2021 van misinformatie-onderzoeker Abbie Richards, die een complot-piramide opstelde die loopt van ‘things that actually happened’ tot ‘dangerous to yourself and others’.

De opperste ironie van de death of expertise vond echter plaats in België, waar Marc van Ranst, de gerenommeerde viroloog die net als Koopmans keihard werkt aan het oplossen van een wereldwijde crisis, zich in een rechtszaal inhoudelijk moest verweren tegen de desinformatie verspreidende dansleraar Willem Engel. ‘Wanneer we ooit geconfronteerd worden met een salsapandemie, ga ik met veel plezier luisteren naar wat jij als dansleraar te zeggen hebt’, vatte Van Ranst de kwestie scherp samen op Twitter.

Censuur

Als het niet zo ernstig was, zou het grappig kunnen zijn. Maar nee, dat is het niet: we zien de grimmige toekomst van Nichols en de slide into superstition and darkness van Sagan zich voor onze ogen ontvouwen. Een toekomst waarin wetenschappers zich niet meer durven uit te spreken over vaccinatie of het klimaatprobleem, waar controversiële of riskante onderzoeksterreinen niet meer in openbaarheid worden bediscussieerd of zelfs niet meer worden onderzocht.

De oplossing is lastig. Paal en perk stellen aan het maken en verspreiden van misinformatie is verleidelijk, maar beweegt zich gevaarlijk dicht richting censuur, wat zowel inherent onwenselijk is als het risico heeft een averechts effect te sorteren (‘een doofpot!’). Toch moeten we die discussie misschien intensiever gaan voeren. De grote wetenschapsfilosoof Karl Popper constateerde immers al in zijn beroemde paradox dat de toleranten soms intolerant moeten zijn tegen de intoleranten. Simpelweg om de stabiliteit van onze samenleving te waarborgen.