Of je partydrugs als xtc moet willen legaliseren is de vraag, maar het zou wel veel rommel schelen.

‘Sommige pillen zijn veiliger dan een heel krat bier’, begint Jan van Maarseveen, hoogleraar organische chemie aan de Universiteit van Amsterdam (UvA). Eind juni hield hij op vice.com een pleidooi om relatief onschuldige partydrugs zoals 3,4-methyleendioxymethamfetamine (mdma, ook bekend als xtc) ‘op een verantwoorde manier te gaan maken’. Legaal, dus. Met als belangrijkste argument dat je je productieafval dan ook legaal kunt afvoeren in plaats dat je het in de bossen, in het riool of in de gierkelder van een nietsvermoedende veehouder stort.

Dat storten is vooral in Noord-Brabant een plaag, en legalisering zou in elk geval productietechnisch een oplossing zijn. ‘Een farmaceutische faciliteit produceert ook afval’, benadrukt Van Maarseveen. ‘Maar daar gaan ze er fatsoenlijk mee om. Een deel kun je na destillatie hergebruiken, de rest gecontroleerd verbranden.’

Mogelijk kun je tevens overstappen op minder milieubelastende grondstoffen. ‘Als chemicus kun je syntheses doen via meerdere routes. In de fabriek is de kans groot dan ze voor een alternatief kiezen.’ Volgens Van Maarseveen hoef je dan bijvoorbeeld geen Cambodjaanse sassafrasbomen meer te kappen om de mdma-precursor 5-allyl-1,3-benzodioxool (safrol) te winnen uit de wortels.

Explosief

Volgens UvA-collega Arian van Asten, tot voor kort werkzaam bij het Nederlands Forensisch Instituut (NFI), wordt het probleem verergerd door de ‘pre-precursorproblematiek’. Naarmate criminelen moeilijker aan mdma-grondstoffen kunnen komen, gaan ze die óók zelf synthetiseren uit nog niet gereguleerde basischemicaliën. Wat de illegale chemie niet alleen creatiever, maar ook vervuilender én gevaarlijker maakt.

Hoe gevaarlijk, mocht KNCV-voorzitter Floris Rutjes, hoogleraar synthetische organische chemie in Nijmegen, onlangs uitleggen in de Gelderlander. Aanleiding vormde een reeks explosies in een Arnhems appartement waarbij twee doden vielen. In zo’n flatje een lab opzetten is volgens Rutjes ‘geen enkel probleem’ en de receptuur kun je van internet plukken. Maar criminelen onderschatten de risico’s van ether- of acetondampen. ‘Wij voeren onze proeven uit in zuurkasten met deugdelijke afzuiginstallaties. Dan kan er niet zo makkelijk iets misgaan.’

Criminelen onderschatten de risico’s van etherdampen

De productkwaliteit is een ander punt. In de tv-serie Breaking Bad dankt hoofdpersoon Walter White zijn criminele succes aan kennis van organische synthese. Ook Van Maarseveen vermoedt dat hij ‘beter spul zou kunnen leveren dan een schuurtje in Oost-Brabant’, mocht hij dat ooit willen. Hoofdschuddend verwijst hij naar het park in New Haven, Connecticut, waar op 15 augustus 76 gevloerde gebruikers werden aangetroffen van K2-surrogaatcannabis met een spoortje fentanyl. ‘Ik denk dat ook mdma-tabletjes vol zitten met stoffen die een farmaceut, die streeft naar minstens 99 % zuiverheid, er nooit in zou stoppen.’

Van Asten noemt dat een beetje overtrokken: een typische tablet bestaat voor de helft uit 95 % zuivere mdma. De resterende 5 % is wel interessant. ‘Er bestaat een grote Europese database voor impurity profiles van amfetamine. NFI-experts gebruiken die om verbanden te vinden tussen batches. Additionele verontreinigingen kunnen uit het productieproces komen, maar ook uit vulstoffen en versnijdings­middelen.’

Opiumwet

Over legalisering drukt Rutjes zich diplomatiek uit. ‘Ik ben het met Jan eens: het zou beter zijn als het op een nette manier wordt geproduceerd. Maar we hebben een Opiumwet en we zouden heel nadrukkelijk moeten kijken of willen we die willen aanpassen of niet.’

En volgens Van Asten zitten daaraan veel haken en ogen. De vaderlandse mdma-productie verdwijnt grotendeels over de grens. Als legalisering de kosten drukt, wordt illegale export nog aantrekkelijker. Ook staan internationale verdragen een eenzijdige wetswijziging in de weg. ‘Het overheidsbeleid is op dit moment niet gericht op het legaliseren van mogelijk minder schadelijke drugs’, besluit hij.