Veel chemici houden wel van een feestje, wat onlangs weer bleek tijdens de Avond van de Chemie. Volgend jaar staat er een nieuw jubileum op het programma: in 2019 is het 150 jaar geleden dat Dmitri Mendeleev de periodieke wet gebruikte om de eigenschappen van elementen te corrigeren en nog te ontdekken elementen te voorspellen.

Het periodiek systeem der elementen beschouwen we als een van de belangrijkste prestaties van de wetenschap, omdat het een gemeenschappelijke taal betreft waarin niet alleen de essentie van de chemie, maar ook die van de natuurkunde en de biologie is vastgelegd. Sterker nog, deze taal geldt niet alleen op onze aarde, maar ook overal in het heelal. Het is dus met recht een universele taal!

Als voorproefje was op CHAINS bij de KNCV-lounge een periodiek systeem te zien in de vorm van een heuse wandkast, compleet met 84 samples van elementen, allemaal zorgvuldig geselecteerd op basis van veiligheid, uiterlijk, zuiverheid en waarde. Dat was een fascinerend gezicht, en velen hebben die elementen staan bewonderen. Ikzelf heb me laten verleiden een koffer met de elementen aan te schaffen, prachtig om te hebben, maar vooral ook om te gebruiken in het onderwijs.

Er is echter ook reden tot zorg, veel elementen zijn immers niet onbeperkt voorradig. We lopen een concreet risico dat een groot deel van de natuurlijke elementen schaars wordt, bijvoorbeeld omdat het aanbod de vraag niet kan bijhouden, of omdat het veel te duur en ingewikkeld is om de elementen te recyclen. Vooral in elektronica zitten metalen in kleine concentraties en vaak in zulke complexe mengsels dat scheiding nagenoeg onmogelijk is. Een willekeurige smartphone bevat bijvoorbeeld al dertig elementen waarvan de beschikbaarheid in de toekomst een probleem gaat worden. Met ongeveer 10 miljoen smartphones die we elke maand in de Europese Unie weggooien of vervangen, moeten we ons afvragen of elke upgrade naar een ander toestel wel echt nodig is.

In oktober heeft de KNCV onder enkele honderden scheikundedocenten een ‘Periodiek Systeem van de schaarste van elementen’ verspreid. In dit systeem staan de negentig meest voorkomende elementen op aarde, in verhoudingen die aangeven hoeveel er nog van beschikbaar is. Het is belangrijk om dat bewustzijn over te brengen op de volgende generatie, zodat die van jongs af aan nadenkt over hoe we onze kostbare grondstoffen op een efficiënte en duurzame manier kunnen gebruiken. Dan kunnen we feestjes blijven vieren.

PS Ook een poster ophangen in het scheikundelokaal? Bestellen kan op www.kncv.nl.