Denk eens aan een goed boek dat je laatst las, of een film die je pakte. Waar ging het over? Waarschijnlijk was het geen verhaal dat ging over rozen en maneschijn waarbij de hele wereld in vrede was. De kans is groot dat er een probleem was. Een vrij belangrijk probleem. Ofwel voor de wereld, of voor de hoofdpersoon in het verhaal. Wat kunnen we daaruit leren als we over wetenschap communiceren?

Een verhaal doet meer met ons dan een feitenrelaas. Een verhaal beweegt ons, doet iets met ons, wekt emotie op. Daarnaast begrijpen en onthouden we verhalen beter. Alle reden dus om wetenschappelijke beschouwingen soms wat meer als een verhaal te brengen. Daarmee zorgen we dat de boodschap én de feiten beter overkomen.

‘De meeste sprekers willen meer vertellen dan wat het publiek aankan’

Maar hoe doen we dat? De meeste wetenschappelijke presentaties zijn – neem me niet kwalijk – vreselijk om naar te luisteren. De impact, de positieve verandering die een presentatie kan maken, blijft bij de meeste steken op een mager zesje. Dat komt omdat de meeste sprekers in dezelfde valkuilen stappen: meer willen vertellen dan wat het publiek aankan. Daarnaast is het vaak een opsomming van feiten, wat het saai en moeilijk te volgen maakt. Gelukkig zijn beide valkuilen op te lossen; er is zelfs een hele simpele techniek voor.

Die techniek heb ik overigens niet zelf bedacht. Er is zelfs een heel boek over geschreven (Houston we have a narrative door Randy Olson), maar ook deze auteur geeft toe de techniek niet zelf bedacht te hebben. Maar hij gaf het beestje een naam door het op te schrijven.

Zijn uitleg komt – kort gezegd – op het volgende neer. De meeste presentaties gaan van feit naar feit naar feit. De structuur is dan ‘… en… en… en…’. Eigenlijk geeft de spreker hiermee de toehoorder een berg feiten, om het diegene vervolgens zelf uit te laten zoeken. Een structuur die beter werkt, is ‘… en… maar… daarom…’ Daarmee geef je eerst de noodzakelijke feiten om het onderwerp in te leiden, vervolgens komt het centrale probleem, en tenslotte de oplossing of de aanbeveling die daarop volgt.

Wat zijn de risico’s en wat is de potentiële winst?

De cruciale vraag om jezelf te stellen als spreker, is daarom de volgende: welk probleem stel ik centraal? Weersta daarbij de verleiding om teveel te vertellen en kies één duidelijk definieerbaar probleem. Zo’n simpel, maar veelvoorkomend probleem is de knowledge gap, de informatie die we missen om de puzzel compleet te maken. De oplossing is vervolgens jouw onderzoeksmethode. Het helpt daarbij als je zorgt dat er iets op het spel staat: wat zijn de risico’s en wat is de potentiële winst?

De structuur van jouw verhaal is dan als volgt: ‘We weten dat… (feitelijke informatie, context). En dat is belangrijk omdat… (er veel mensen aan deze ziekte lijden/dit molecuul in veel materialen wordt verwerkt/dit onderdeel is van het klimaatprobleem). Maar we begrijpen/weten alleen nog niet… Daarom doe ik mijn onderzoek naar…’ Als je deze techniek in actie wilt zien, neem dan een kijkje naar de Eye-Openers van de KNCV. Daar kun je talloze voorbeelden vinden van deze structuur in minder dan anderhalve minuut.

In het verhaal dat volgt kun je deze structuur ook gebruiken om duiding te geven. Bijvoorbeeld bij een grafiek: ‘We zien dit en dit geplot in deze grafiek, maar wat opvalt is deze piek: hoe komt dat? Daarom besloot ik daar nog eens verder in te duiken.’ Je hebt een overkoepelend probleem dat centraal staat en in je zoektocht naar het antwoord zijn er subproblemen. Een simpele ‘en, maar, daarom’ helpt dus ook duiding te geven op subonderdelen van een presentatie.

Probeer het eens uit. Als presentatietrainer zeg ik wel eens gekscherend: ‘Als je geen probleem hebt, dan heb je pas echt een probleem!’