De makkelijkste oplossing is om woorden te vermijden die de ander niet kent. Dus gebruik geen jargon. Het probleem is echter dat we niet altijd een jargonwoord zomaar kunnen vervangen door een ander woord. Jargon heeft een functie. Het beschrijft iets nauwgezet en specifiek. Probeer maar eens een makkelijk woord te vinden om de term ester snel en foutloos uit te leggen. Een ‘chemische verbinding’ is dan niet specifiek genoeg. Als je een woord, of een complex begrip, niet kunt vervangen door een simpel woord, hoe dan wel? Hoe voorkom je dat je toehoorders eerst zelf een PhD moeten afronden voordat ze jouw verhaal kunnen volgen? 

Kopje koffie

In 2019 had Ulf Danielsson, lid van het Nobelprijscomité, de taak om uit te leggen hoe bijzonder het werk was van drie onderzoekers die de Nobelprijs voor de natuurkunde kregen. Daarvoor moet hij ook iets vertellen over donkere materie en donkere energie. Die uitleg moest niet te lang duren. En het moest ook wel een beetje interessant zijn, want de hele wereld keek mee.

Ulf had een kopje zwarte koffie naast hem staan. Hij pakte het kopje op en zei richting de camera’s: ‘Je kan het universum vergelijken met een kopje koffie. Het meeste is gewoon koffie. Dat is de donkere energie.’ Hij deed vervolgens een klein scheutje melk in de koffie. ‘Er zit ook een beetje melk bij, dat is de donkere materie’, legde Ulf uit. Vervolgens pakte hij tussen zijn vingertoppen een summiere hoeveelheid suiker en sprenkelde het erbij. ‘De suiker is de gewone materie’, vervolgde hij. ‘Dit kleine beetje is waar wetenschap altijd over ging. Duizenden jaren lang. Tot nu!’

Hij liet ermee zien hoe bizar weinig we van het universum weten. Alleen over die paar suikerkorrels weten we immers iets. De koffie en de melk zijn raadsels voor ons. Terwijl we duidelijk zien dat het kopje vooral gevuld is met die laatste twee. Hij legde als het ware de rode loper uit voor de onderzoekers, door hiermee het belang van hun werk te onderstrepen. Zonder daarbij te diep in te gaan op wat donkere materie of donkere energie exact is. Door het universum te vergelijken met een kopje koffie vertelde hij precies wat nodig is om de essentie te begrijpen.

Wat lijkt op polymeren? Spaghetti!

Huis, tuin, keuken

Hoe kun je de beste vergelijking voor jouw onderwerp vinden? Daar zijn twee simpele stappen voor. De truc is om eerst te weten wat het belangrijkste is dat je wilt vertellen. Je hoeft niet alles uit te leggen. Alleen dat ene aspect dat je toehoorder echt moet snappen. Daarna zoek je er een vergelijking bij met een huis-, tuin- en keukenobject. Iets wat super simpel is en geen enkele uitleg behoeft.

Stel je wilt uitleggen dat een plastic bestaat uit polymeren. Wat lijkt er op polymeren? Spaghettislierten! CRISPR-Cas laat zich uitleggen met een schaartje. Aminozuren vormen een kleverige ketting van kralen. Als je erop let, zie je ineens dat vergelijkingen vaak terugkomen in goede vormen van wetenschapscommunicatie.

Als je langskomt in een workshop oefenen we met willekeurige, gewone voorwerpen. Maar je kan het ook prima in je eigen huis doen. Je vindt inspiratie door gewoon om je heen te kijken en wat simpele voorwerpen te verzamelen. Een koffiefilter is een selectieproces. Lego zijn bouwblokken. Een wip is iets dat omhoog en omlaag kan gaan. Kijk eens waar je een overeenkomst ziet tussen jouw jargonwoord en het voorwerp. Je kan het zo gek niet bedenken of er is wel een mooie metafoor te bedenken die jouw wetenschap helder kan uitleggen. Kijk maar eens waar je met een beetje fantasie kunt komen. Ook jouw scheikundige kennis maak je zo toegankelijk.