Ik moet bekennen dat ik in het boek Borrowed Time van Sue Armstrong uit een nog sluimerende professionele nieuwsgierigheid als eerste naar het hoofdstuk over cellular senescence ging. In de tijd dat ik nog in het lab werkte, was er veel te doen over dit verschijnsel van permanente cellulaire lethargie. We wisten dat alle cellen die je isoleerde uit een muis of mens op zeker moment stopten met delen; het vormde een prachtig model om te bekijken welke potentiële oncogenen die lethargie konden opheffen en voor ongeremde deling konden zorgen.

Armstrong legt gedetailleerd uit wat ik nog niet wist: cellen die senescent zijn, dragen actief bij aan veroudering van omliggend weefsel. Ze stoten stofjes uit die bindweefsel afbreken en houden de plek bezet van nieuwe, gezonde cellen. Maar ze helpen ook bij wondheling, wat het idee ondersteunt dat veroudering deels een gevolg is van processen die op jonge leeftijd gunstig zijn, maar later juist niet.

Wegwerplichaam

De auteur diept het idee over veroudering uit in het hoofdstuk over de disposable soma: het wegwerplichaam. In die theorie is het lichaam slechts een vehikel voor onze ei- en zaadcellen. Voor de overleving van onze soort is het volstrekt nutteloos om te investeren in het fit houden van ons lichaam zodra we onze kinderen hebben grootgebracht. Die theorie, in de jaren zeventig geopperd door wiskundige Tom Kirkwood, kreeg pas decennia later steun uit experimenteel onderzoek. Het meest spectacu­laire resultaat stamt uit 2004, toen bleek dat embryonale stamcellen – die cruciaal zijn in de fase dat een lichaam fit en vruchtbaar moet zijn – onmiddellijk hun onderhouds- en reparatiemachinerie terugschroefden zodra ze differentieerden in meer gespecialiseerde lichaamscellen.

Dankzij de korte persoonlijke intermezzo’s stijgt Borrowed time uit boven het gemiddelde populairwetenschappelijke boek. Andere hoofdstukken zijn al even boeiend, met uiteraard aandacht voor verkortende telomeren, alzheimer, epigenetica en uiteindelijk wat verkenningen van mogelijke levensverlengende therapieën.

Tegelijkertijd houdt Armstrong zich verre van de beladen discussie óf we wel heel oud of zelfs onsterfelijk moeten willen worden. Ze haalt wel de Amerikaanse oncoloog Ezekiel Emanuel aan, die sceptisch is over de slagingskansen daarvan en wijst naar de beperkte – en volgens strikt objectieve criteria vaak lijdenswegverlengende – resultaten van de laatste decennia: ‘Over the past fifty years, health care hasn’t slowed the ageing process so much as it has slowed the dying process.’