De recente Netflix-serie Bridgerton is in alle opzichten een klassiek kostuumdrama – Britse high society, drama’s om niets, strakke hiërarchie – op één ding na: ‘gekleurde’ acteurs zijn in deze serie soms gewoon een duke of een lady en niet per definitie een bediende of armoedzaaier. De makers van de serie negeerden de historisch accurate huidskleur en kozen bewust voor een inclusieve cast. Het zegt veel over de huidige stand van zaken rond racisme dat dit opvalt en vernieuwend is. Racisme sijpelt namelijk verraderlijk binnen in de alledaagsheid van ons bestaan, constateert Angela Saini in haar boek Superior – The Return of Race Science.

Weinig monogaam

Tegenwoordig gaat racisme meestal over culturele verschillen. Maar, zoals Saini schrijft: ‘It’s only a small leap from believing in cultural superiority to believing in biological superiority. That a group’s achievements are due to their innate capacities.’ Eeuwenlang zochten – blanke – antropologen dan ook naar ‘wetenschappelijke’ bevestigingen van hun superioriteit ten opzichte van de inlandse volkeren die ze tegenkwamen op hun veroveringstochten.

Tegenwoordig hoeven we geen schedels op te meten of neuzen te vergelijken, maar kijken we naar ons DNA. Daar zien we vooral interessante verschillen, geen aanwijzingen voor superioriteit. Zo ontdekten genetici enkele jaren geleden dat vroege Homo-soorten het niet zo nauw namen met monogamie van de eigen soort: we hebben bijvoorbeeld allemaal een beetje Homo neanderthalensis en Homo denisova in ons. De Australische aboriginals hebben het minst van H. neanderthalensis meegekregen en de Europese blanken het meest, zo blijkt.

Dat mag poetic justice heten, omdat voornoemde antropologen er ooit van overtuigd waren dat aboriginals inferieur zijn, juist omdat ze qua uiterlijk zo op de ‘achterlijke’ neanderthalers zouden lijken. Saini, van Brits-Indiase komaf en zelf niet onbekend met racisme, constateert met wrange ironie dat de neanderthaler sinds die ontdekking een hogere status heeft gekregen in het westerse denken en de media.

Hardnekkige rode draad

Genetisch onderzoek toont aan dat onze onderlinge verschillen te onbeduidend en te diffuus zijn om scherpe lijnen te trekken tussen bevolkingsgroepen of zelfs maar te spreken van een scherp definieerbaar moment in de tijd dat Homo sapiens is ontstaan. Je zou denken dat dat de basis onder racisme wegslaat, maar de neiging om dat wat je kent hoger aan te slaan dan dat wat je niet kent, en het onbekende te beoordelen vanuit het eigen kader, loopt als een hardnekkige rode draad door onze geschiedenis. Een geschiedenis die bovendien wordt geschreven door de overwinnaars, en dat is de afgelopen eeuwen min of meer toevallig de blanke West-Europeaan geweest. Ras is daarmee een sociaal construct, schrijft Saini. ‘What matters is not where the lines are drawn, but what they mean. The meaning belongs to its time.’

Saini heeft een afgewogen boek geschreven, vaardig dansend langs de controverses, nuances en gevoeligheden die het debat kleuren. Onthutsend, verdrietig, persoonlijk en beschamend, maar ook hoopvol.