Soms kom je een boek tegen waarvan je graag zou willen dat je het geweldig vindt, maar waarvan je toch moet concluderen dat het een kwestie van ‘net niet’ is. Hoe dan? van Randall Munroe is zo’n boek. Munroe is opgeleid als fysicus, maar besloot zich een aantal jaar geleden fulltime te storten op zijn wetenschappelijke cartoon-blog XKCD (xkcd.com). Daarnaast werd hij schrijver, wat in 2014 resulteerde in Wat als?, waarvan er in Nederland 40.000 exemplaren over de toonbank gingen. In de filmwereld is een vervolg op zo’n succesvol deel zelden beter, en ook in dit geval ben ik niet onverdeeld enthousiast.

Niet uit de verf

Het boek kiest een originele invalshoek. Alledaagse zaken waar je niet bij nadenkt, poneert Munroe als vraag: hoe steek je een rivier over? Hoe speel je tikkertje? Hoe kom je op tijd? Natuurlijk kiest hij niet voor de simpele antwoorden, maar wijdt hij uit in groteske oplossingen, die hij gebruikt als kapstok voor wetenschappelijke wetenswaardigheden.

De antwoorden op de eerste vraag bijvoorbeeld gaan over het gebruik van vliegers om over de rivier heen te vliegen en over manieren om het wateroppervlak bevriezen of juist lokaal te verdampen, maar hij suggereert ook om er simpelweg overheen te springen. Hij haalt daarbij motorrijder en stuntman Evel Knievel aan, die zoiets ooit ook probeerde met een raketaangedreven motorfiets. Munroe schrijft: ‘De cijfers lopen uiteen over precies hoeveel botten Knievel in zijn carrière heeft gebroken, maar de ratio tussen succesvolle motorsprongen en gebroken botten was niet hoog, en misschien wel lager dan 1.’

Best grappig, en in dit soort passages laat Munroe zien dat er best iets te genieten valt in zijn boek. Helaas blijft het daar een beetje bij. Het grootste probleem met het boek is dat het onduidelijk blijft welke doelgroep hij aanspreekt. De simpele cartoons en vaak absurdistische antwoorden suggereren een jong publiek, maar met hier en daar stevige formules en gevorderde mechanica haken die waarschijnlijk snel af.

De honderden zwart-wit cartoons hinken ook op meerdere gedachten. Degenen die als schema of grafiek de tekst ondersteunen zijn sterk, maar te vaak zijn het grappig bedoelde interacties tussen poppetjes; ze komen als zodanig niet uit de verf voor het wat meer intellectuele publiek dat dit soort boeken leest. Wat niet helpt – maar niet de schuld is van Munroe – is de keuze in de Nederlandse versie voor een wat onduidelijk font bij de cartoons waarbij de ‘I’ regelmatig aan een andere letter vastzit; het irriteert als je een woord twee keer moet lezen.

Het is geen slecht boek, maar mij overtuigt het niet helemaal als populair-wetenschappelijk werk voor een brede doelgroep.