Mark van Vugt is evolutionair psycholoog: iemand die menselijk gedrag probeert te begrijpen vanuit een darwinistisch perspectief. Hij slaat direct al in de inleiding van zijn vierde boek Lucy, Darwin & Lady Gaga de piketpaaltjes: 99 % van onze geschiedenis brachten we door in kleine groepjes van jager-verzamelaars, en in die context moeten we ons hedendaagse gedrag beschouwen.

We overschatten de invloed van hedendaagse influencers op ons denken en doen schromelijk, betoogt hij. We worden meer beïnvloed door het 3,2 miljoen jaar oude Oost-Afrikaanse oermeisje Lucy dan door Lady Gaga.

Toevallig samenraapsel

Met dit fascinerende uitgangspunt weet Van Vugt de lezer prima vast te houden. Wel bekroop mij het gevoel dat veel zaken al eerder zijn beschreven. In boeken als Sapiens (Yuval Noah Harari), De vrije wil bestaat niet (Victor Lamme) en zelfs een klassieker als The selfish gene (Richard Dawkins) gaat het ook nadrukkelijk over hoe wij in verbazingwekkend veel opzichten ‘slachtoffer’ zijn van onze evolutionaire wortels in Afrika, vastgelegd in ons DNA. Die herkenning is niet per se slecht – net als iedere wetenschapper staat ook de populair-wetenschappelijk schrijver on the shoulders of giants – maar de verrassing ontbreekt daardoor wel enigszins.

In sommige passages valt Van Vugt te betrappen op iets wat vaker voorbijkomt in boeken over evolutie: de drang om werkelijk aan álles een betekenis of evolutionair voordeel toe te kennen. De foutieve aanname – waarvan ik een gevierd hoogleraar als Van Vugt overigens niet wil betichten – is daarbij veelal dat de mens een bijna-perfecte culminatie is van miljoenen jaren genetische fijnslijperij.

‘We overschatten de invloed van influencers’

Dat klopt natuurlijk niet: wij zijn een toevallig samenraapsel van eigenschappen en kenmerken die ons in staat stellen te overleven in een bepaalde omgeving op dit moment in de geologische geschiedenis. We zitten fysiologisch tjokvol foutjes en onhandigheden, en er is geen reden om aan te nemen dat dat op psychologisch vlak anders is. Sommigen daarvan zijn een betekenisloos of matig onvoordelig bijproduct van een voordelige eigenschap. Ik hoor een oud-docent nog vertwijfeld uitroepen: ‘Welke god heeft ooit bedacht dat we ademen en slikken door dezelfde lichaamsopening?!’

Is het daarmee een matig boek? Zeker niet. Van Vugt is een vaardig verteller en de onderverdeling in korte essays, die veelal eerder in diverse media verschenen, werkt prima. Hij gebruikt talloze voorbeelden uit zowel de wetenschappelijke literatuur als de dagelijkse praktijk en is daarbij lekker actueel, want onderwerpen als corona, Trump, open science en complottheorieën komen allemaal voorbij.

Lucy, Darwin & Lady Gaga bewijst dat je niet naar Engelstalige literatuur hoeft te grijpen voor een aansprekend boek over de evolutionaire achtergrond van ons gedrag.