In Het Isgelijkteken toont Robbert Dijkgraaf zijn brede interesse en zijn onderzoekende geest.
Robbert Dijkgraaf maakt onderdeel uit van een select groepje ‘knuffelwetenschappers’ in Nederland: wetenschappers die ontdekt zijn door de media, omdat ze een sympathieke uitstraling hebben, goed kunnen uitleggen en boeiend kunnen vertellen over zaken die buiten het verstandelijke bereik van de gemiddelde Nederlander liggen.
Dijkgraaf vinkt alles in dat rijtje aan en is tussendoor ook briljant in zijn vak als mathematisch fysicus, dat hij uitoefent als directeur van het Institute for Advanced Study in Princeton (VS), waar hij met ingewikkelde wiskunde trekt aan de snaartjes van het Standaardmodel van deeltjes.
Tussen zijn mediaoptredens en wetenschappelijke werk vindt Dijkgraaf ook nog tijd om af en toe een boek te produceren. Toegegeven, zijn derde en laatste boek Het Isgelijkteken is een verzameling van eerder verschenen columns (in NRC), essays (waaronder het prikkelende, 33 pagina’s omvattende The World of Tomorrow, een bespiegeling op de toekomst) en lezingen, maar de 299 pagina’s komen nergens over als een haastig gebundelde schnabbel. In tegendeel: in Het Isgelijkteken toont Dijkgraaf aan dat zijn interesses en overpeinzingen verder reiken dan de fysica en zijn stokpaardje, het maatschappelijk nut van fundamentele wetenschap.
Metafoor
De kunsten mogen zich in Dijkgraafs aandacht verheugen, maar ook de paus, Google, een parade van kleurrijke wetenschappers, en open access. Daarover schrijft Dijkgraaf eerst enigszins voorspelbaar: ‘De wetenschap kan geen publieke steun verwachten als de vruchten van onderzoek ook niet publiekelijk zichtbaar worden gemaakt.’ In een andere column over hetzelfde explosieve onderwerp zoekt hij meer de grens op.
De vermakelijke metafoor die hij gebruikt gaat over winkelen in een supermarkt, waarbij de klant zelf alles moet produceren en gedwongen wordt het complete supermarktassortiment af te nemen, inclusief toekomstige nieuwe producten. Tegen een niet-onderhandelbare prijs en met een langdurig contract. Winkelen bij de concurrent kan niet; er is maar één supermarktketen. Ziedaar de kern van het open acces-debat, waarbij Dijkgraaf signaleert dat er in de zich verhardende discussie weinig ruimte meer is voor broodnodige subtiliteiten en maatwerk.
Dijkgraaf is een moderne homo universalis
Het Isgelijkteken is een soms bijna filosofisch werk van een moderne homo universalis. Iemand die zich verwondert, zichzelf vragen stelt, en zich een genuanceerde mening vormt over vrijwel alles om zich heen. Een verfrissend beschaafd boek in een wereld waarin we elkaar steeds vaker lijken te overschreeuwen, en steeds minder nadenken en naar elkaar luisteren.
En hoe hij op die titel kwam? Het is zijn favoriete wiskundige symbool, omdat ‘de mens onze wereld van feiten en inzichten aan elkaar knoopt met isgelijktekens’ en vanwege zijn ‘bescheiden, dienende, maar cruciale rol’. Kortom, een beetje zoals een goede wetenschapspopularisator in een moderne kennismaatschappij.
Het Isgelijkteken
Robbert Dijkgraaf
299 pagina’s
€ 19,99
Nog geen opmerkingen