De met Engelse humor doorspekte geschiedenis van de ontdekking van ons immuunsysteem kan zich meten met de top van de populair-wetenschappelijke literatuur.

Tot halverwege de jaren negentig onttrok 95 % van ons immuunsysteem zich aan ons oog. Het adaptieve immuunsysteem was al wel bekend en de wetenschappelijke wereld bestudeerde het uitvoerig. T-cellen waren daarvan de exponenten, met hun vernuftige receptoren die steeds andere indringers te pakken konden nemen. Immunologen dachten het wel zo’n beetje in kaart te hebben; de rest was details uitwerken.

Ze konden er niet verder naast zitten. In 1989 kreeg Charles Janeway door dat er iets schuurde. Immunologen wisten dat voor een efficiënte vaccinatie niet alleen een verzwakt virus nodig is, maar ook een tweede stofje, een zogenoemd adjuvant. Maar niemand had enig idee waarom en iedereen koos ervoor dat detail te negeren. Behalve Janeway. Hij zag dat het iets fundamenteels moest zijn en beet zich erin vast. Wat volgt is een meeslepend verhaal over doorzettingsvermogen en genialiteit, prachtig uiteengezet in het tweede hoofdstuk van The Beautiful Cure, een in februari verschenen populair-wetenschappelijk boek van immunoloog Daniel M. Davis.

Hij schetst in pakkende stijl de fascinerende complexiteit en beloftes van ons immuunsysteem, aan de hand van mensen als Janeway en iconische moleculen als TNF, dat voor een revolutie zorgde in de behandeling van auto­immuun­ziektes, maar ook gevaarlijk bleek bij verkeerd gebruik. ‘Tinkering with our immune system is like trying to harness nuclear power: there is great potential, but a mistake can be catastrophic’, schrijft Davis.

Aangeboren

Janeway hield koppig vast aan zijn inzicht, hij had het fruitvliegonderzoek van Hoff­man en de genetica van Beutler nodig om het te bewijzen. Samen kwamen ze tot de conclusie dat er naast het adaptieve immuunsysteem ook een aangeboren deel moest bestaan op basis van immuuncellen met pattern recognition receptors, die voorgeprogrammeerd zijn om bekende indringers te detecteren. Die cellen geven een tweede signaal dat er een dreiging is en worden getriggerd door specifieke stofjes, waaronder adjuvants. Recent onderzoek heeft aangetoond dat deze first line of defense maar liefst 95 % van de indringers voor zijn rekening neemt.

Tot 1989 begreep niemand de rol van het adjuvant

Davis is een rasverteller en lardeert zijn verhalen met veel Engelse humor. Zoals over de Engelse koninklijke familie in de achttiende eeuw, die bang was voor een pokkenepidemie en iets had opgevangen over bescherming door middel van inenten: ‘A test was needed to determine the safety of inoculation before it was used on the royal family, and prisoners seemed appropriate for the honour. […] It became the world’s first clinical trial on volunteers: they were given the choice to participate or face execution.’

The Beautiful Cure
Daniel M. Davis
€ 14,99