Het periodiek systeem is alom aanwezig in laboratoria en scheikundeklaslokalen. De nette rijen en kolommen decoreren ook de muismatten op het KNCV-kantoor en hebben iets rustgevends. Het is een van de belangrijkste naslagwerken in ons vakgebied en symboliseert een bepaalde voorspelbaarheid. Van links naar rechts neemt het aantal protonen gestaag toe en de elementen binnen een kolom hebben veelal dezelfde eigenschappen.

Maar deze benadering doet de elementen tekort, schrijft chemicus Kathryn Harkup (A is for Arsenic, Making the Monster) in haar laatste boek The Secret Lives of the Elements. Zij portretteert de elementen als excentrieke familieleden in een uitgebreide stamboom, met ieder een unieke persoonlijkheid en hun eigen gekke trekjes. Harkup geeft 52 elementen een bijnaam, beschrijft hun aparte eigenschappen en de sporen die ze hebben achtergelaten in de wereldgeschiedenis. Fluor is ‘The Great Destroyer’, kobalt is ‘The Trickster’ en plutonium ‘The Hell Raiser’.

Zo wandelt ze door het periodiek systeem. Elk element krijgt een vermakelijke anekdote in drie pagina’s, die leest als een verhaaltje voor het slapengaan. Arseen (‘The Poisener’), de gouden standaard van de chemische moordwapens, werd bijvoorbeeld ooit geconsumeerd voor schoonheidsdoeleinden. Dat gebruik begon in Stiermarken, een bergachtig gebied in Oostenrijk. Door kleine hoeveelheden arseen in te nemen zouden mijnwerkers makkelijker kunnen ademhalen, maar het zou ook de bacteriën die puistjes en onzuiverheden veroorzaken doden. Uiteindelijk verloren arseeneters hun bleke perzikhuidjes en kregen in plaats daarvan donkere vlekken en een ruwe huid. Omdat Stiermarken beperkte ruimte had om mensen te begraven, werden botten jaren na het overlijden weggehaald om plaats te maken voor nieuwe lijken. Te veel arseen in een lichaam doodde ook de organismen die dode lichamen afbreken, waardoor de delvers - ongetwijfeld tot hun ontzetting - perfect bewaarde lijken in de graven aantroffen.

Elk element krijgt een vermakelijke anekdote, die leest als een verhaaltje voor het slapengaan.

Harkup behandelt niet alle elementen en maakt steeds grotere sprongen naarmate ze verder in het periodiek systeem is. Zo krijgen yttrium (‘The Russian Doll’), terbium, erbium, ytterbium, holmium, thulium, scandium en gadolinium samen één hoofdstuk, vanwege hun gemeenschappelijke ontdekkingsverhaal gelinkt aan het Zweedse plaatsje Ytterby. Alle verhaaltjes zijn op zich boeiend en ik legde het boek na elke episode met een glimlach weg, maar er is geen doorlopend narratief dat je grijpt of waardoor je anders naar de wereld gaat kijken.

Het boek zal zodoende geen nieuwe inzichten opleveren voor doorgewinterde chemici. Wat het wel brengt zijn goedgeschreven korte verhalen die je familie en vrienden ook kunnen begrijpen.