Surfactant staat voor SURFace ACTive AgeNT. ‘Ze bezitten een duale eigenschap’, begint Sophie Roelants, medeoprichter en voorheen CEO, nu COO van AmphiStar. ‘Een deel kan goed oplossen in water, het andere deel juist in vet. Het afwasmiddel waarmee je een pan afwast bevat bijvoorbeeld surfactanten. Die zijn essentieel voor een goede wasbeurt. Verder vind je ze terug in heel wat producten; van cosmetica en shampoo tot aan diervoeding en landbouwchemicaliën.’

Jaarlijks produceert de industrie meer dan twintig miljoen ton surfactanten. ‘Het meeste daarvan komt uit fossiele grondstoffen’, zegt Roelants. ‘Ook is een aanzienlijk deel afkomstig uit palmolie en daarvoor moet je kostbare landbouwgrond ontginnen. Vervolgens wordt er op de grondstoffen een klassiek chemisch proces toegepast, op hoge temperatuur en onder hoge druk met vaak toxische katalysatoren. Al met al kun je de surfactantenindustrie momenteel verre van duurzaam en milieuvriendelijk noemen.’

Voor ieder wat wils

De Gentse start-up wil helpen dat te veranderen. Dat kan volgens Roelants dankzij de drie manieren waarop zij het surfactantenproductieproces biologisch maken. Ten eerste zetten ze biologische afvalstromen in voor de productie van de surfactanten. ‘Wij krijgen het voedselafval van onder meer supermarkten en voedingsverwerkingsbedrijven’, vertelt Roelants. ‘Vervolgens doen we daarop een voorbehandeling, die zowel fysisch als enzymatisch is. Daardoor krijgen we een soort soepje dat we vervolgens in het fermentatievat overbrengen.’

‘Lang werd tegen ons gezegd: het is allemaal veel te duur; it’s not going to happen’

Sophie Roelants

In dat fermentatievat start vervolgens het biologische syntheseproces zelf. ‘Onze gist Starmerella bombicola is een zeer harde werker. Van nature kan hij al heel goed biosurfactanten maken. Maar door genetische modificatie kunnen wij nog veel meer varianten maken: geacetyleerd of niet-geacetyleerd, van volledig wateroplosbaar tot zeer vet-oplosbaar, van schuimend tot helemaal niet schuimend, noem maar op. Wij bieden voor ieder wat wils.’

De derde manier waarop AmphiStar biologisch werkt, laat zich zien in het eindresultaat. Roelants: ‘In het verleden zijn surfactanten weleens in opspraak gekomen vanwege eutrofiëring [te veel voedingsstoffen, waardoor een ecosysteem ontregeld kan raken, red.] of omdat ze kankerverwekkende bijproducten bleken te bevatten. Onze producten zijn volledig biodegradeerbaar en bewezen niet eco-toxisch.’

Limited edition-product

De technologie van AmphiStar ontstond zo’n vijftien jaar geleden op de Universiteit Gent, geeft Roelants aan. ‘De producent van biologische was- en reinigingsmiddelen Ecover wilde in die tijd ecologische kruismiddelen ontwikkelen en kwam bij ons uit, omdat we al veel expertise hadden in het biologisch produceren met behulp van gist.’ Dit was het begin van de idee om de productiemogelijkheden met dit organisme uit te breiden door middel van genetische modificatie.

Na een paar jaar ontstond een samenwerking rond het ontwikkelen en opschalen van de processen met de nieuwe genetisch gemodificeerde stammen met de Bio Base Europe Pilot Plant, een onafhankelijke scale-up-faciliteit in de haven van Gent. ‘Daar konden we verder testen, produceren en opschalen met onze genetisch gemodificeerde organismen.’ In juli 2021 besloten Roelants en collega’s Karolien Maes, Bernd Everaert, Sofie De Maeseneire en Wim Soetaert al die technologie samen te brengen in één bedrijf: AmphiStar.

‘Onze missie is biosurfactanten mainstream maken’

De verdere ontwikkeling van het productieplatform ging, zoals eigenlijk altijd bij start-ups, niet zonder slag of stoot en de industrie maakte het hen ook niet gemakkelijk. ‘Lang werd tegen ons gezegd: het is allemaal veel te duur; it’s not going to happen. Maar die houding begint nu echt te veranderen.’

Ecover was daarin een enorme hulp, geeft Roelants aan. ‘Het bedrijf bracht vorig jaar een limited edition vloer- en wc-reiniger waarin onze biosurfactanten zijn verwerkt op de markt. Volgens hen werkt ons product zelfs beter dan de marktreferentie. En het is natuurlijk echt veel duurzamer. Naast Ecover zijn nu ook andere grote namen, in onder meer de cosmeticawereld, geïnteresseerd in samenwerking met ons.’

Mainstream gaan

Ook investeerders beginnen het potentieel van biosurfactanten in te zien. April dit jaar kregen Roelants en haar team dan ook het heugelijke nieuws te horen dat zij €6 miljoen ontvangen van onder meer het European Circular Bioeconomy Fund (ECBF). ‘Daarvan gaat een groot deel naar onderzoek en ontwikkeling. We willen het productieproces verder optimaliseren. Denk daarbij aan het aanpassen van de manier van roeren of toevoersnelheid van grondstoffen, zodat de gistcellen nog beter hun werk kunnen doen.’

Is dat allemaal in orde, dan hoopt AmphiStar een grote opschalingsstap te maken. ‘Nu produceren wij nog bij de Bio Base Europe Pilot Plant. Maar binnen 2,5 jaar willen we een eigen productieplant hebben die jaarlijks duizend ton actief materiaal kan maken. Daarvoor moeten we nog meer geld ophalen.’ Roelants en haar collega’s zijn zeer ambitieus voor de toekomst. ‘Onze missie is biosurfactanten mainstream maken. Op die manier wordt de markt duurzamer en diens producten een stuk veiliger.’